Waar verzet jij je tegen?

Het was een mooie vraag, een inspirerend onderwerp voor de nieuwste uitgave van Nederland in Ideeën. Iedereen kent de kracht die uitgaat van protest. Medio 2016 hoefden we niet lang na te denken over onze antwoorden op de vraag van Anton Corbijn: we verzetten ons tegen drogredenen, tegen gesjoemel met feitjes, tegen nepwetenschap. We verzetten ons tegen angst voor de toekomst.

En toen was er een nieuwe president in de Verenigde Staten, en veranderde alles. Ineens was “alternatieve feiten” een term — dat dit met drogen ogen door een functionaris werd uitgesproken is even schokkend als lachwekkend. Wat er intussen achter de schermen gebeurt is een stuk grimmiger.

Ter illustratie, en wellicht ten overvloede: hier een kleine greep uit de aanval op wetenschap en waarheid van de afgelopen twee (!) weken. Wetenschappers werkzaam aan de EPA (milieubescherming) en de USDA (landbouw) kregen te horen dat ze niet langer dienen te communiceren met de buitenwereld, of het nu tweets, blogposts, of interviews met media betreft. Voor geplande evenementen in de komende maanden, zoals webinars en congressen, mag geen reclame meer gemaakt worden, en er zit een stop op nieuwe contracten en beurzen. Ook andere wetenschapstakken van de overheid zijn gecensureerd: onderzoekers van de NIH en HHS (medisch onderzoek) mogen (tijdelijk) niet meer direct communiceren met politici. En tweets van een Nationaal Park over het CO2-gehalte in de atmosfeer verdwenen plotseling.

Minachting voor de wetenschap is niet nieuw in de VS, zeker niet in Republikeinse kringen. Maar dit gaat zoveel verder: minachting is veranderd in een actieve blokkade van onderzoek, censuur van kennis, en een heksenjacht op wetenschappers zelf. Om nog niet te spreken over het effect van de immigratiestop op een internationale discipline als wetenschap. Hoewel wetenschap niet inherent politiek is, heeft politiek wel invloed op de wetenschapsagenda. Deze invloed heeft in de VS een beangstigende vorm aangenomen. Gezien de grote rol die de VS speelt op het wetenschappelijk wereldtoneel, is dit zorgwekkend voor iedereen: wanneer een deel van de wetenschap selectief de mond gesnoerd wordt, functioneert het geheel niet meer naar behoren.

Wat ook gevaar loopt is de balans van informatie, discussie, zekerheid en onzekerheid. Los van censuur vanuit de overheid, zorgt een aanval op onderzoek en feiten ook voor angst en zelfcensuur. Juist openheid en eerlijkheid zijn in de zoektocht naar kennis van levensbelang, en in de cultuur die geschapen wordt door deze regering zijn dat de eerste slachtoffers.

Dat vraagt om verzet. Het gros van de Nederland-in-ideeën-auteurs had zijn pijlen liever op het nieuwe Amerikaanse regime gericht, zo bleek tijdens de boekpresentatie en het bijbehorende interactieve diner. Hadden ze maar geweten wat ze nu wisten. “Wij verzetten ons tegen leugens,” verkondigde tafel 3. “En wij tegen emotie als basis voor de waarheid,” riep tafel 6. “Laten we een politieke partij oprichten,” aldus tafel 9. Naarmate de avond vorderde, werd het verzet heviger, en de roep om actie luider.

Het risico van dit gevecht is het bekennen van politieke kleur, waardoor wetenschappers actief een deel van de samenleving van zich vervreemden. Maar dat risico is er alleen als het verzet een politieke daad zou zijn, en dat is het niet. Dit verzet is tegen een wereld waar kennis wordt onderdrukt, en waar alternatieve waarheden tegen elkaar uitgespeeld worden. Het is een fundamenteel verzet, vóór een wereld waarin we kunnen discussiëren over interpretaties, en over de beste oplossingen voor onze problemen. Ook als we het eens zijn over de feiten valt er nog genoeg politiek te bedrijven.

Voor nu bestrijden we de “alternatieve feiten” met de gebruikelijke middelen, zoals een wereldwijde March for Science. Op den duur zullen we ook zélf met alternatieven moeten komen, iets waardoor niet een populistische regering, maar vooral hun aanhangers langzaam terug kunnen komen van een feitenvrij bestaan. Net als de opkomst van het rechts populisme, zal ook hun neergang namelijk van lange duur zijn. Tot die tijd blijven we denken, blijven we delen, blijven we kritisch, blijven we open.

Dat is ons verzet.