December staat voor de deur, een maand vol uitwisseling van cadeaus en uitingen van naastenliefde. Nederland is een vrijgevig land, met een 7^e plaats op de “world giving index” die landen classificeert naar de hoeveelheid vrijwilligerswerk en de hoogte van donaties aan goede doelen. Toch is niet al die vrijgevigheid wat het lijkt, want geven voelt soms ook als een onwelkome plicht.

Verschillende studies tonen aan dat veel mensen liever situaties vermijden waarin hen wordt gevraagd om aan goede doelen te geven. Zo nemen meer mensen de zij-uitgang van de supermarkt als er bij de hoofduitgang mensen staan te collecteren. Ook blijken er minder mensen thuis te zijn als een collecte van tevoren wordt aangekondigd.

In het laboratorium doen sommige deelnemers liever niet mee aan experimenten waarin ze 10 euro kunnen verdelen tussen zichzelf en iemand anders. Eén derde van de proefpersonen is zelfs bereid geld te betalen om zo’n situatie te vermijden. In plaats van de 10 euro op te strijken gaan ze liever met 9 euro naar huis, als dat betekent dat ze geen expliciete verdelingskeuze hoeven te maken. Ook andere oppervlakkige ‘excuses’ om niet te hoeven geven worden dankbaar aangegrepen, zoals wanneer de verantwoordelijkheid voor een egoïstische keus met iemand anders kan worden gedeeld.

Een artikel van econome Christine Exley dat binnenkort uitkomt in de Review of Economic Studies voegt een nieuw excuus toe aan die lijst. In een slim experiment laat zij zien dat mensen onzekerheid over de impact van donaties als uitvlucht gebruiken om minder te geven. In het experiment onderzoekt ze hoe de waardering van een donatie daalt naarmate de onzekerheid over de effectieve uitbetaling toeneemt. Zij meet die waardering door mensen te vragen welk “zeker” of risicoloos bedrag ze evenveel waard vinden als het onzekere bedrag.

Als er maar vijf procent onzekerheid bestaat of de donatie effectief is, gaat de waardering van de proefpersonen met gemiddeld 10 procent omlaag, gemeten in termen van een risicoloos bedrag voor het goede doel. Als dezelfde waardering echter wordt gemeten in termen van een bedrag dat proefpersonen in eigen zak kunnen stoppen, gaat die met 40 procent omlaag. Het risico van ineffectieve donaties wordt dus veel zwaarder gewogen wanneer zelfverrijking het alternatief is.

In een serie van controlecondities laat Exley zien dat er verder geen verschillen zijn in risiconemend gedrag tussen eigen geld of geld dat voor een goed doel bestemd is. Als mensen risicovolle en risicoloze donaties vergelijken maken ze precies dezelfde afwegingen als wanneer ze risicovolle en risicoloze bedragen voor zichzelf vergelijken. Het grote negatieve effect van een klein risico ontstaat dus alleen als mensen zelf kunnen profiteren door minder te geven.

Een passende interpretatie is dat mensen het risico van een donatie gebruiken als een excuus om niet te geven. Aangezien we van de meeste donaties geen idee hebben of ze goed terechtkomen, is dit een potentieel zeer bruikbaar excuus. Of dat nog steeds geldt wanneer je je van dit effect bewust bent is een open vraag, die u deze feestdagen zelf kan beantwoorden.