Er mist een element in de Nederlandse berichtgeving over de aanslagen in Parijs. Deze vrijdag zat ik bij de bar op Boulevard Victoire waar één van de terroristen zich daarna heeft opgeblazen. Vanaf mijn hotelkamer hoorde ik de ontploffing, en gedurende de avond loeiden de sirenes steeds vaker. Het was mij een raadsel waarom juist die buurt rond het Bataclan-theater het mikpunt was.Tot ik bij daglicht rondliep over de boulevard. Die is gevuld met joodse bedrijven: een patisserie met kosjere taartjes, een restaurant met speciale aanbiedingen voor de sjabbat, een boekhandel die in de etalage prominent “Le Judaïsme pour les nuls” heeft staan. Niet alleen was dus het theater waar de gijzeling plaatsvond in joodse handen, in totaal waren 5 van de 7 aanslagen gericht op de joodse buurt.
Wat verklaart dat iemand zichzelf opoffert om slachtoffers te maken die hij niet kent? Deels wordt dat door persoonlijkheidsfactoren bepaalt. Sommige mensen zijn wreed jegens anonieme anderen, zelfs ten koste van zichzelf; dat is niet alleen terroristen eigen, maar geldt voor zo’n 10% van de mensheid. Het ontmenselijken van ‘de ander’, hem afschilderen als een dier of een duivel, is een veelgebruikte strategie om empathiegevoelens te verminderen.
Er zijn ook omgevingsfactoren die aanzetten tot vendetta’s. In een artikel dat vorig jaar gepubliceerd is, maken de auteurs aannemelijk dat langdurige schaarste ervoor kan zorgen dat mensen (spullen van) de ander vernietigen ten koste van zichzelf. Dit onderzoek werd uitgevoerd in Namibië, onder herders die hun vee hoedden op schrale of vruchtbare grond. Voor het experiment, dat de onderzoekers “Joy of Destruction” hebben genoemd, konden de herders tegen betaling van 1 dollar, 5 dollar van een ander vernietigen. De herders uit het schrale gebied bleken in 40% van de gevallen de agressieve keuze te maken, terwijl de ‘rijke’ herders dat maar in 23% deden.
Maar als er een specifieke groep ‘anderen’ in het geding is, komt de agressie pas echt los. Een experiment uit 2012 laat zien dat mensen als eenling opereren, er veel minder vaak een serie van wederzijdse wraakacties ontstaat dan wanneer er sprake is van twee groepen die tegenover elkaar staan. Opvallend genoeg lijkt juist altruïstisch gedrag binnen de eigen groep samen te gaan met vijandelijkheden jegens een andere groep.
Natuurlijk kun je met experimenten geen specifieke terroristische aanslagen verklaren. Maar de daders in Parijs hebben geen willekeurige anonieme ander in Frankrijk willen treffen, maar een specifieke groep. Dat is relevante informatie voor het voorkomen van verdere aanslagen, en wellicht voor het vinden van de daders.
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek en Barbara Vreede
Favoriete stukken
10.01.2016
13:54
In de inleiding schets je een beeld over de aanslagen dat in de media minder naar voren komt: namelijk dat de aanslagen in een overwegend joodse buurt waren en tegen een theater met, zoals Beatrice de Graaf het verwoordt, een “joods karakter”. (De vraag die hierbij in mij opkwam is waarom dit niet opgenomen is in de Nederlandse berichtgeving, want bij de aanslagen rondom Charlie Hebdo werd wel nadrukkelijk verteld dat de gijzeling van 8 januari 2015 in Porte de Vincennes plaatsvond in een joodse supermarkt. Waarom wordt nu niet vermeldt dat het om een joodse buurt gaat? Waar zit dat verschil?). In de laatste alinea wordt -terecht- gezegd dat door de daarboven beschreven experimenten geen terroristische aanslagen verklaard kunnen worden. Alleen de regels die daarop volgen vind ik moeilijk om simpelweg te accepteren.
Uit deze regels blijkt dat de daders van de aanslagen in Parijs het specifiek gericht hadden op joden. Althans, 5 van de 7 aanslagen waren gericht op de joodse buurt. Er zijn dus, als ik de laatste regels goed interpreteer, twee groepen zijn. Waarvan de ene bestaat uit de aanslagplegers van Islamitische Staat (IS heeft de aanslag enkele dagen later opgeëist) en de andere bestaat uit de joodse slachtoffers. De aanslagplegers van IS hadden een agressie tegen de groep ‘anderen’, in dit geval joden dus. Maar er werd in meerdere media gesproken over het feit dat de aanslag gezien moet worden als vergelding voor het ingrijpen van Frankrijk in Syrië. Dit motief wordt in het stuk hierboven buiten beschouwing gelaten. Het is echter toch niet zo dat het de joden zijn die namens Frankrijk luchtaanvallen uitvoeren tegen IS in Syrië? Dat de daders in Parijs een specifieke groep wilden treffen lijkt zeer evident wanneer er slechts gekeken wordt naar het gegeven dat 5 van de 7 aanvallen gericht waren tegen de joodse buurt. Maar is het niet wat te kort door de bocht om te zeggen dat dit ook daadwerkelijk zo was en het niet om een ‘willekeurige anonieme ander’ ging.
21.11.2015
10:04
Er zijn veel mensen die tegenwoordig rondlopen met de vraag: hoe voorkomen we terrorisme in Europa?
En dat is een erg moeilijke vraag, die mij doet denken aan de Duitse wiskundige Jacobi.
Zijn wiskunde is veel te moeilijk voor mij, maar waar ik hem van ken, is zijn bekendste uitspraak, namelijk: ‘man muss immer umkehren.’
Wat hij hiermee bedoelde, is dat je een probleem dikwijls veel makkelijker kan oplossen, door het tegenovergestelde te bekijken. In dit geval wordt de vraag dan: Hoe kunnen we terrorisme zo veel mogelijk aanmoedigen in Europa?
Laten we dit eens bekijken.
Een democratie geeft mensen de vrijheid om veelal hun eigen idealen te hebben, en doelen te stellen, die ze voor zichzelf kunnen bereiken. Voor de meeste mensen is dat een huisje boompje beestje verhaal, maar dikwijls ook iets anders waarin ze willen excelleren. Zoals bijvoorbeeld de beste sporter, of zakenman/vrouw te worden, of om te excelleren op kunstzinnig of religieus of sociaal gebied, of om op een andere manier iets voor andere Europeanen te kunnen betekenen.
Willen we dus een terrorist kweken, dan zullen we hem of haar deze idealen moeten ontnemen. Maar ja, hoe doe je dat?
De gruwelijke gebeurtenissen verleden week in Parijs bieden hier een prachtige gelegenheid voor.
Want een terrorist versus een Europeaan is te vaag, wat je wilt, is suggereren dat terroristen aan brede kenmerken voldoen, en deze kenmerken identificeren dan je kweekvijver, je doelgroep.
En dus zijn het mensen, die een band met Syrië hebben, het zijn Marokkanen, het zijn Moslims.
Dat terroristen procentueel gezien een belachelijk klein percentage zijn van alle Europese mensen die een band met Syrië hebben, of die Marokkaan of Moslim zijn, is iets wat je zorgvuldig moet vermijden.
Het idee van je kweekvijver is iets dat je onder alle Europeanen moet verspreiden, en dit doe je door de massa media. En dus zorg je ervoor dat alle kranten elke dag woordjes zoals terrorist, Marokkaan, Moslim en Syrië aan elkaar koppelen. En in programma’s zoals ‘het nieuws’, of ‘het journaal’ doe je dit elk uur van de dag. De kracht van je negatieve beeld herhalen is enorm belangrijk, zodat het in het onderbewustzijn van de gemiddelde Europeaan zinkt: dit is de vijand. En die vijand is dus, de Marokkaan, de Moslim, iemand die iemand anders kent uit Syrië. Dat verreweg de meeste Marokkanen en Moslims hele goede dingen in onze samenlevingen doen, is iets wat je ook zorgvuldig moet vermijden, alleen negatief bevestigende verhalen, of nog beter, geruchten, zijn bruikbaar.
En na ongeveer zes maanden is dit negatieve beeld van je kweekvijver genoeg doorgesijpeld, zodat bijvoorbeeld ondernemers liever geen baan zullen gunnen aan mensen die Marokkaan of Moslim zijn.
En met het verdwijnen van een normaal inkomen, zullen de idealen van onze kweekvijver, zoals huisje boompje beestje, al snel verdampen. Deze mensen zullen scheef aangekeken worden door ‘gewone’ Europeanen, en af en toe zullen ze door hen bespot of beschimpt worden, zodat ze zich in hun eer of rechtvaardigheidsgevoel aangetast zullen voelen.
Tja, ik zou dit nog verder uit kunnen werken, maar dat ga ik niet doen. Ik denk dat ik zo wel duidelijk genoeg geweest ben.