Sinds Eva een paar weken geleden al op Sciencepalooza over de huidige uitbraak van het Ebola virus in West-Afrika schreef zijn de problemen alleen maar groter geworden. Het aantal besmettingen en doden neemt alleen maar toe en de getroffen maatregelen lijken geen effect te hebben. We pakken mooie borrelpraat bij de kladden (kan het virus ‘airborne’ gaan?), stippen even de behandelingen aan en komen dan weer uit bij dezelfde conclusie als Eva.

It’s Airborne!

Outbreak, Contagion. Hollywood heeft redelijk succesvol dramatische beelden in onze hoofden geplant van infectieziekten die op een onhoudbare, via de lucht, zich over de wereld verspreiden. Kan dat ook gebeuren met het Ebola virus, dat nu slechts door lichaamsvloeistoffen (bloed, braaksel, faeces, zweet en waarschijnlijk ook sperma) wordt overgedragen? Allereerst, het Ebola virus is een RNA virus. Deze soort heeft het enzym RNA polymerase nodig om zich te vermenigvuldigen. Dit enzym is van nature erg slordig en maakt vele mutaties per replicatiecyclus. In de serieuze media in de Verenigde Staten wordt (zelfs door wetenschappers) het idee geschetst dat als het Ebola virus de juiste mutaties ondergaat het zich mogelijk via aerosolen in de lucht kan verspreiden, zoals mazelen of influenza. Maar pas op. In de vorige zin gaat zit het venijn in de woorden ‘als’ en ‘juiste’. Sinds wetenschappers virussen bestuderen heeft een virus dat van mensen naar mensen wordt overgedragen er nog nooit voor gekozen om een andere route te kiezen. Virussen bestaan al duizenden jaren in mensen, dieren en insecten en hebben een veel langere evolutionaire weg afgelegd dan dat wij kunnen – en vaak willen – zien. Bij HIV, Hepatitis en Influenza heeft er nog nooit een transmissie-switch plaats gevonden ondanks dat zij al eeuwen door de menselijke populatie gaan. Ook bij de H1N1 influenza epidemie in 2009, waar de overdracht van dier naar mens en later van mens ging, veranderde de methode van overdracht niet.

“Ja maar!” zeg je dan. “Nu vergeet je de dierproeven die bijvoorbeeld in het Rotterdamse virologie laboratorium van Prof. Fouchier uitgevoerd zijn waarbij slechts een handvol mutaties noodzakelijk bleken om een H5N1 Influenza virus van fretten naar fretten via de lucht overdraagbaar te maken?” Het klopt dat dit virus zijn methode van overdracht veranderde. Maar wat vaak vergeten wordt is dat dit Influenza virus tegelijkertijd zijn vermogen om te doden verloor. Het virus maakte de fretten slechts ziek. Dit verschijnsel ziet men vaak in de virologie: mutaties kunnen optreden maar die gaan ten koste van een hoge “fitness” prijs.

In deze transmissiediscussie wordt een hypothetische mogelijkheid en een werkelijke waarschijnlijkheid verward. En het feit dat we nu in real-time, via CNN, RSS-feeds en Twitter van elke nieuwe patiënt op de hoogte gehouden worden, wil niet zeggen dat het virus sneller repliceert of muteert. En als we ons zorgen maken over iets zéér onwaarschijnlijks staat dat een goede en adequate crisisbestrijding in de weg.

Behandeling?

Kunnen we het virus met medicijnen stoppen? De huidige epidemie heeft het vaccin onderzoek naar Ebola letterlijk versneld. In Oxford kijkt men naar een vaccinatie combinatie van twee verschillende vaccins met hetzelfde eiwit na elkaar. In een studie in de VS wordt ook gekeken naar twee verschillende stammen van hetzelfde oppervlakte-eiwit gecombineerd in één vaccin. Als deze studies laten zien dat het product veilig is en een wenselijke immuunrespons opwekt kunnen toezichtshouders ‘compasionate use’ toestaan. Dat wil zeggen dat vaccins die niet het hele ontwikkelingstraject hebben doorstaan gebruikt mogen worden. Maar in het geval van deze epidemie zal zo’n product alleen kunnen zorgen voor een mogelijk indamming van de epidemie (ring-vaccinatie) en niet ter behandeling van reeds geïnfecteerde patiënten. Om reeds geïnfecteerde patiënten te behandelen is het middel Zmapp, een cocktail van drie antilichamen, veel in het nieuws geweest omdat het gebruikt is bij een aantal westerse patiënten. Het middel is nog niet volledig op mensen getest en onder de noemer van compasionate use gebruikt bij drie geïnfecteerde Amerikanen in Liberia. Eén persoon is alsnog overleden. Dit resultaat is te rijmen met een in Augustus gepubliceerde studie in Nature. In deze studie werden rhesus makaken geïnfecteerd met het Ebola virus en kregen daarna ZMapp. Alle zes apen (6) waren beschermd waren mits ze binnen 5 dagen na infectie werden behandeld. De twee controle-apen overleden.

Los van alle antilichamencocktails en vaccins: de Ebola epidemie kan het beste – zoals Eva al zei – tegen gegaan worden door rubber, plastic en vertrouwen. De praktijk laat dat ook zien: In Oeganda zijn door het uitrollen van deze geïntegreerde oplossing van 425 gevallen en 224 sterfgevallen in 2000 naar 6 gevallen en 3 doden in 2012. In Guinee, Sierra Leone en Liberia zijn die pilaren nagenoeg non-existent op dit moment. De politieke systemen in die regio van West-Afrika zijn zeer broos en het vertrouwen in de politiek en zittende macht is laag. Er wordt slecht voorgelicht en wat er van de boodschap aankomt wordt in veel gevallen niet vertrouwd. Het Ebola virus zal de mens altijd blijven infecteren. Door fundamenteel en toegepast klinisch onderzoek kunnen we het virus beter begrijpen en indammen maar alles staat of valt bij een werkend gezondheidssysteem.