Grens tussen mens en dier geen discussie in Nederland
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Volkskrant
4 reacties
Kruisingen tussen dieren spreken tot de verbeeldingen. Maar geldt dat ook voor kruisingen tussen mens en dier? In Nederland halen we onze schouders daarover op.
Onlangs werd een gaap geboren, een kruising tussen een mannetjesgeit en een vrouwtjesschaap. De media presenteerde het lieve diertje als een speling van de natuur, een bezienswaardigheid. En wees eerlijk: wie gniffelt er nu niet bij een kruising van een tijger en een leeuw (een lijger of teeuw), een walvis en een dolfijn (een walfijn) of een ezel en een zebra (een zezel)?
Niet alle hybriden ontstaan echter van nature. Wetenschappelijke ontwikkelingen maken het soms mogelijk om op een andere manier overlap te creëren, ook tussen mens en dier. Onderzoekers spelen al langer met de idee om organen van varkens in mensen te zetten (xenotransplantatie). En ook stamcelonderzoek maakt het mogelijk om cellen te creëren die deels uit mens en deels uit dier bestaan.
Zo is het mogelijk om menselijke stamcellen met dierlijke cellen te mengen. Daarbij verwijderen wetenschappers de kern uit een dierlijke eicel en wordt deze vervolgens gevuld met een menselijke lichaamscel, met een chimaera als resultaat. De hoop is dat dit tot allerlei medische doorbraken leidt, onder meer voor Alzheimer en defecte organen.
Dergelijke hybriden leiden vaak tot heftige reacties. In haar boek Purity and Danger wees antropologe Mary Douglas er al op dat we voorzichtig om moeten gaan met fenomenen die onze classificaties overstijgen. Iets is ofwel een mens, of een andere diersoort. Wat niet binnen deze classificatie past, verwordt tot mythe of wordt weggezet als vuil.
In het buitenland zien we dat duidelijk. Zo leidde de ontwikkeling van chimaeras in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk tot ophef. Kranten spraken over ‘Planet of the Apes’ experimenten met een hoge ‘yuk factor’. Na een felle publieke discussie werd in het Verenigd Koninkrijk strenge regelgeving geïntroduceerd voor stamcelonderzoek dat de grens tussen mens en dier in twijfel trekt. In negen Europese landen is stamcelonderzoek bovendien als zodanig verboden en kunnen dus ook geen chimaeras worden gecreëerd. Hybriden zijn vuil.
Zo niet in Nederland. Volgens de Nederlandse embryowet (artikel 25) mogen onderzoekers gewoon chimaeras creëren, al mogen ze deze niet langer dan twee weken ontwikkelen. En nu het mogelijk is geworden om stamcellen (en chimaeras) te maken zonder embryo’s te gebruiken, is het maar de vraag of de wet hier nog beperkingen aan stelt. Bovendien is er in Nederland geen noemenswaardige publieke discussie en leverde een publieksonderzoek geen sterke reacties op over mens-diercellen.
Chimaeras worden blijkbaar niet door iedereen als grensoverschrijdende hybride beschouwd. Meestal is het wel duidelijk wanneer de grens tussen mens en dier wordt overschreden. Wanneer we bijvoorbeeld vlees eten nemen we wel een deel van de bouwstoffen van dat dier over, maar maakt dit ons nog geen hybride. Daar is iedereen het over eens. In het geval van chimaeras is het echter minder duidelijk. Wanneer wetenschappers in een laboratorium voor het eerst een cel creëren die zowel menselijke als dierlijke elementen bevat, betekent dat niet automatisch dat een mythisch of vuil wezen is gecreëerd. De grens tussen puurheid en gevaar ligt niet onomstotelijk vast: landen gaan hier heel verschillend mee om.
Nieuwe wetenschappelijke ontwikkelingen stellen ons steeds opnieuw de vraag waar de grens ligt tussen mens en dier. Door te vragen waar de grens ligt, bestendigen we het belang daarvan. In Nederland wordt die vraag echter amper gesteld. Zou het kunnen dat wij die grens gewoon niet zo belangrijk vinden als de Amerikanen en de Britten?
Wellicht behandelen we in Nederland een chimaera net als het gaapje. We gniffelen even, en hopen dat ‘ie gelukkig wordt.
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek en Barbara Vreede
Favoriete stukken
18.08.2014
18:25
Beste Saas,
Je schreef: “Wat je je niet realiseert, is dat een klein deel van ons superieure ras wel degelijk baat heeft bij, en zelfs afhankelijk is van dit soort wetenschap.”
Het volgens mij inderdaad maar een heel klein gedeelte van alle zieke mensen, die baat heeft bij dit soort wetenschap. Zeker als je beseft dat de meeste zieke mensen, die in arme landen wonen, aan heel gewone, goed behandelbare ziektes sterven. En ook als je beseft, dat er zoiets is als orgaandonatie, waardoor mensen met defecte organen ook geholpen kunnen worden.
Je vraagt: ”Hoeveel verschilt een stamcel van een varken (of ander zoogdier) met daarin een celkern van een mens, van een gewone varkens- en mensstamcel? En wat zijn de (ethische) bezwaren tegen dit soort onderzoek?”
Het bezwaar dat ik tegen dit soort onderzoek heb, is dat met dergelijke ontwikkelingen, we steeds stapje voor stapje opschuiven, naar het moment waarop we de mens gaan veredelen tot een werkelijk “superieur” ras. Een klein gedeelte van de mensensoort, die eist dat hun kinderen een bepaalt minimaal IQ hebben. Die eist dat hun tieners na het comazuipen gewoon een nieuwe genetisch identieke lever krijgen.
En de enige manier waarop je dat kan tegengaan, is door een heldere lijn te trekken, die niet opgerekt wordt. En dat is wat ik doe.
Natuurlijk zullen er altijd mensen zijn op de rand van een grens, die dat in hun specifieke geval onrechtvaardig vinden. Dat is bij iedere grens. Maar dat is geen reden om een dergelijke grens alsmaar op te rekken. Zeker niet als je daarbij de overgrote meerderheid kan beschermen.
18.08.2014
10:54
@Richard: “Maar waarom zouden sommige takken van wetenschap niet failliet mogen gaan, zoals sommige bedrijven failliet gaan? Ik zou niet weten waarom. In evolutionair opzicht heeft dat wel iets rechtvaardigs, vind ik.”
In andere woorden: als een mens met een (genetische) aandoening afhankelijk van deze (onderhand failliete) stamceltechnologie zou sterven, zou dat in jouw ogen in evolutionair opzicht wel iets rechtvaardigs hebben? Zo zal je het zeker niet bedoeld hebben, maar je moet je realiseren dat dit soort onderzoek wel degelijk mensen kan helpen en zelfs redden.
Eerst onderstreep je dat Homo Sapiens de beste genenpool op de planeet hebben. Vervolgens zeg je dat we onze superieure genen niet zouden moeten mengen met andere soorten. Wat je je niet realiseert, is dat een klein deel van ons superieure ras wel degelijk baat heeft bij, en zelfs afhankelijk is van dit soort wetenschap.
Naar mijn mening wegen de voordelen in dit geval zoveel zwaarder dan de nadelen. Waarom zouden we geen gebruik maken van deze technologie, als het ons in staat zou stellen in de toekomst defecte organen te vervangen met organen genetisch identiek aan de host? Denk bijvoorbeeld aan een hart, lever, en eigenlijk elk ander orgaan; maar ook huidvervanging na een ongeluk; of zelfs neuronvervanging na een TBI, om maar een paar voorbeelden te noemen.
Kun je me antwoord geven op deze vragen: Hoeveel verschilt een stamcel van een varken (of ander zoogdier) met daarin een celkern van een mens, van een gewone varkens- en mensstamcel? En wat zijn de (ethische) bezwaren tegen dit soort onderzoek? Ik ben zeker niet voor de ouderwetse manier van het verkrijgen van menselijke stamcellen via menselijke embryo’s! Daarom vind ik dit een zeer goede oplossing. We eten in Nederland alleen al honderdduizenden beesten per dag (misschien nog wel meer). Waarom zouden we van dat belachelijk grote aantal niet een paar dieren mogen nemen als we daarmee een baby een volwaardig leven kunnen bieden, in plaats van zijn door een slecht lot uit de genetische loterij beperkte drie maandjes?
16.08.2014
18:49
Beste Koen,
Veel mensen die na een lange dag werk thuiskomen, zakken neer op de bank, en laten zich vollopen met wat de tv hen te bieden heeft. Soms is dat een informatief programma, waar ze iets van opsteken, maar meestal is het een stroom van rare of extreme uitingen, waarvan mediaproducers vinden, dat wij dit entertainment moeten vinden. Hoe dan ook, het raakt mensen op een emotionele manier, die ze blijkbaar prettig vinden.
En volgens mij was dit zo’n 2800 jaar geleden in Griekenland ’s avonds om het kampvuur niet veel anders. Waarschijnlijk waren er verhalen om iets van te leren, maar toch ook vooral veel avontuurlijke verhalen die tot de verbeelding spraken. En geef ze eens ongelijk!
Uit die tijd, lezen we ook over chimaeras, een beest met de kop van een leeuw, een staart als een slang, en het lichaam van een geit. Een mooi verhaal om naar te luisteren, maar wel met de zekerheid dat het niet echt is. En het plaatje dat je laat zien van het hoofd van Darwin op een aap, behoort ook tot die soort mythologie.
En dan nu naar het heden.
Wij weten dat evolutie een wetenschappelijke waarheid is, en dat wij genen hebben die veel dieren ook hebben. Maar als je DNA zou zien als een getal met 10 cijfers die geschreven staan op een lot uit de loterij, dan is het gewoon een feit dat wij mensen het winnende lot in handen hebben. Sommige van de cijfers van de loten van dieren zijn op dezelfde positie als de cijfers van ons lot, maar het beste wat dieren winnen, is een schamele troostprijs.
De mens is in staat om zich dingen te herinneren van onze voorouders. Geen enkel dier heeft ook maar een vaag besef van wat hun voorouders gedaan hebben. En met behulp van schrift, zijn wij in staat om te weten wat onze verre voorouders deden, geloofden, dachten en verzonnen, zoals het verhaal van de chimaera.
Maar er is meer. Want je hebt tamme en wilde dieren, maar ieder mens heeft het in zicht om dieren in beide opzichten te overtreffen. Wij hebben het in ons, om de wereld te maken en beheren zoals we zelf willen, en dat is niet iets van de laatste tijd, maar al zolang als de mens bestaat. En wij hebben het zelfs in ons, om de wereld te vernietigen als we dat zouden willen.
En dan is de vraag, waarom zouden wij het winnende lot moeten prijsgeven, door onze getallen te mengen, met de getallen van dieren? Voor de ‘eer’ van een Nobel prijs? Voor geld? Voor een nieuwe vorm van macht? Voor de dooddoener dat je er sommige mensen mee zou kunnen ‘helpen’?
Voor mij zijn dat geen goede redenen. Het lijkt mij eerder belangrijk, dat wij als mensen ons beschermen, tegen andere mensen die met dit soort gedachten rondlopen.
En die bescherming krijg je, door juist niet al te ‘logisch’ te zijn, en dit soort experimenten gewoon te verbieden.
Wellicht wordt de discussie over chimaera op een te theoretisch vlak gevoerd, want als je mensen vraagt wat ze vinden van seks met dieren, dan hebben de meeste mensen daar wel een duidelijke mening over.
Volgens mij zijn de meeste mensen gevangen in de gedachte dat alle wetenschap ‘objectief en neutraal’ is, en dat er niet zoiets bestaat als ‘dirty science’. Wat dat betreft is het misschien meer realistisch, om de wetenschap van vandaag zoals ieder ander beroep te zien, waarbij de werknemers het liefst geen regels zien die ze werkloos zouden kunnen maken. Maar waarom zouden sommige takken van wetenschap niet failliet mogen gaan, zoals sommige bedrijven failliet gaan? Ik zou niet weten waarom. In evolutionair opzicht heeft dat wel iets rechtvaardigs, vind ik.
16.08.2014
10:51
Kruisingen en chimeren worden hier op één hoop gegooid, terwijl het toch wel iets zeer verschillend is.
Het idee van vlees te eten en een chimere liggen inderdaad ver uit elkaar. Een ander voorbeeld ligt wat dichter bij een chimere: een hartklep van een varken in een mens getransplanteerd.