Voormalig Oost-Duitsers sjoemelen vaker dan West-Duitsers, wijst een studie uit. Wat belooft dat voor de finale?

Schwalbe is een erg Duits woord. Voetballers die een schwalbe maken ‘liegen’ niet, maar overdrijven iets op het randje van eerlijkheid. Een nieuwe studie van Dan Ariely, een gedragseconoom die onderzoek doet aan eerlijkheid, toont aan dat sommige Duitsers dat vaker doen dan anderen. Mensen met een familiehistorie in Oost-Duitsland spelen vaker vals. Sterker nog: hoe langer ze zelf in Oost-Duitsland hebben gewoond, des te vaker en erger liegen ze.

De 297 proefpersonen werden gerekruteerd onder burgers die hun paspoort kwamen laten verlengen bij het “Bürgeramt” in Berlijn. Ongeveer de helft van hen had een familie-achtergrond in voormalig West-Duitsland, de andere helft in het voormalige Oost-Duitsland. De onderzoekers gaven de proefpersonen 6 losse euro’s in een envelop en een dobbelsteen. Met een slimme truc bepaalde Ariely en zijn collega’s de mate van eerlijkheid van de deelnemers. Ze moesten veertig keer gooien en rapporteren wat ze geworpen hadden. De crux was dat de proefpersonen één willekeurig geselecteerde worp uitbetaald kregen: elke gerapporteerde stip op de dobbelsteen was een euro waard. De mogelijkheid bestond dus dat een proefpersoon een hoger getal noteerde dan hij of zij daadwerkelijk gegooid had.

Als iedereen, inclusief de dobbelsteen, bloedeerlijk zou zijn, moet er gemiddeld 3.5 euro per persoon uitbetaald worden ((6+5+4+3+2+1)/2). In de praktijk rapporteerden de West-Duitsers gemiddeld 3.68 stippen en de Oost-Duitsers 3.83 stippen. Dat lijkt een miniem verschil, maar dat betekent dat de West-Duitsers gemiddeld in 10% van de gevallen logen, en de Oost-Duitsers twee keer zoveel: in 20% van de worpen. Hoe ouder en hoe lager opgeleid, des te meer sjoemelde men. Mensen die meer dan 20 jaar onder socialisme hadden geleefd, logen 65 % vaker dan hun West-Duitse tegenhangers. Sterker nog – ze logen erger, oftewel als ze logen, noemden ze een hoger getal dan de West-Duitsers.

Het is een beladen vraag welk systeem – socialisme of kapitalisme – meer aanzet tot immoreel gedrag. Is die met dit experiment in het nadeel van het socialisme uitgevallen? Er zijn natuurlijk meer verschillen tussen de voormalige DDR en de BRD die het gevonden verschil in eerlijkheid kunnen verklaren. Religie bijvoorbeeld, en levensstandaard. Bovendien is vorig jaar door twee economen het omgekeerde aangetoond: dat juist marktwerking leidt tot immorele beslissingen. Als iemand geld aangeboden kreeg voor het ombrengen van een muis, deed hij dat niet graag. Maar wie mocht onderhandelen over het lot van een muis, was eerder geneigd die muis op te offeren voor geldelijk gewin.

De finale verenigt beide elementen. Het is bij uitstek een competitieve setting, en er spelen ook nog Duitsers mee. Ik zou niet graag in de schoenen van de scheidsrechter staan. Maar gelukkig zijn Thomas Müller en André Schürrle allebei in West-Duitsland geboren.