Sinds het omvangrijke bedrog van psycholoog Diederik Stapel in 2011 aan het licht kwam is er veel aandacht voor wetenschapsfraude. Zowel de universiteiten, de media als wetenschappers zelf zijn de afgelopen jaren meer bedacht op slechte onderzoeksmethoden, verdacht uitziende figuren en scheve conclusies (soms met een knipoog). Het woord ‘plagiaat’ is ondertussen onderdeel van de algemene vocabulaire van de meeste Nederlanders. Ook in 2014 zijn in Nederland de eerste twee gevallen van wetenschapsfraude alweer aan het licht gekomen, én uitgebreid uitgemeten in de media: econoom Peter Nijkamp en celbioloog Pankaj Dhonukse. Beide heren, die inderdaad fout zaten, worden publiek aan de schandpaal genageld. De berichtgeving over vermeende fraudeurs neemt de laatste tijd extreme vormen aan die niet helemaal in verhouding staan met de ernst van de fraudezaken.
Zo was er in januari het geval van ‘zelfplagiaat’ van de econoom Peter Nijkamp van de Vrije Universiteit. Hierover was nogal wat onduidelijkheid. Want wat had hij nou precies verkeerd gedaan? Zichzelf geciteerd zonder dat te melden – is dat erg dan? Als het gaat om een belangrijke claim, die herhaald wordt alsof het nieuw is, dan is dat inderdaad kwalijk. Maar wanneer iemand zijn eigen bewoordingen herhaalt in een volgend artikel, is dat minder erg. Maar de VU nam het hoog op: de promotie van Nijkamps AIO werd uitgesteld op basis van vage, anonieme beschuldigingen. Nijkamp zelf weersprak de beschuldigingen en vond dat er een hetze in het leven was geroepen, die niets meer te maken had met de inhoud van de artikelen waarin het zelfplagiaat gevonden was. Ook het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (LOWI), dat fraudezaken behandelt, was kritisch over de gang van zaken: zeker het uitstellen van een promotie op basis van anonieme klachten werd niet gewaardeerd.
Recent kwam de Utrechtse celbioloog Pankaj Dhonukse in het nieuws vanwege mogelijke fraude in een aantal artikelen in de tijdschriften Cell en Nature. Hij was slordig geweest met het presenteren van figuren, en had geknipt en geplakt in foto’s zonder dat te melden aan zijn mede-auteurs en aan de tijdschriften. De Universiteit Utrecht stelde een onderzoek in en maakte dit wereldkundig in een persbericht, waarop de fraude in de media breed werd uitgemeten. Gezien de omvang van deze ‘fraude’ (die de conclusies van het onderzoek niet ondermijnden), was dit wellicht een kwestie geweest die de universiteit, de onderzoeker en de tijdschriften onderling hadden kunnen oplossen zonder daarbij de media te betrekken.
Nijkamp is een gerenommeerd onderzoeker in zijn vakgebied en publiceert veel. Ook Dhonukse publiceerde in toptijdschriften als Cell en Nature. Beide onderzoekers zijn schuldig aan onzorgvuldigheden en slordigheden, iets wat jonge wetenschappers in het begin van hun carrière al keihard afgeleerd wordt. Voor onderzoekers in hún positie en met hun prestige is het een schande dat ze zeggen ‘niet te weten’ wat de regels waren, zoals bijvoorbeeld Dhonuske beweert. De heren moeten zeker op het matje geroepen worden en hun excuses aanbieden (wat ze beiden hebben gedaan), maar zou in hun geval een rectificatie in het tijdschrift waar ze in publiceerden niet genoeg zijn geweest? Publiek aan de schandpaal genageld worden, zoals nu gebeurt, vind ik te ver gaan.
Door deze verhoogde media-aandacht moeten universiteiten nu meer bedacht zijn op dergelijke gevallen om hun reputatie niet te schaden. Maar voor universiteiten is deze gang van zaken nieuw. Zij zijn nog zoekende naar de beste manier waarop de verhoogde controle op fraude moet plaatsvinden, zoals Hans Clevers, president van de KNAW, betoogt in een recent interview. Maar, zoals hij ook zegt, regels alleen kunnen fraude niet voorkomen, het zijn de wetenschappers zelf die eerlijk en oprecht moeten zijn. Gelukkig zijn de meesten dat ook zeker wel.
De recente focus op wetenschappelijke integriteit is een goede ontwikkeling. Maar de hype die nu ontstaan is rondom iedereen die iets fout doet is behoorlijk uit de hand gelopen. Kwaliteitskranten troeven elkaar af met wie “als eerste” de nieuwe fraudegevallen ontdekte. Kranten en journalisten beschuldigen universiteiten ervan de fraudezaken onder de pet te houden. Wetenschappers beschuldigen universiteiten ervan dat aanklachten ongegrond zijn. Het LOWI beschuldigt universiteiten ervan onnodige onderzoeken in te stellen. Zo wijst iedereen de vinger naar elkaar en heeft het met het doen van goede wetenschap niets meer te doen. Openheid is goed, maar wanneer dit leidt tot een heksenjacht op iedereen die een fout durft te maken, schieten we er in de wetenschap niets mee op.
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek en Barbara Vreede
Favoriete stukken
16.03.2014
12:03
Fraud and bungle in science is very normal. I am very astonished, why there is so much excitement about two persons:
The topic ´Near-Death Experiences´(NDEs) is a case of extreme fraud/bungle which exist since 1975 when Dr. Moody published his book ´Life after Life´. He described there the structure of NDEs and discussed them only as dying experience. Moody is no scientist and he can write what he want – even fairy tales.
But when scientist take his statements without examination as a scientific position – then is this fraud/bungle.
A lot of persons were healthy and conscious when they had a NDE – but these experiences are ignored and supressed. In NDE-research only cases are in discussion where people were clinical death or severe ill.
To ignore a group of experiences (of persons who were healthy and conscious) is a data selection: this is bungle – or fraud (when a scientist did this)
Additional up to now no definition of term exists in NDE-´research´.
Near-Death: makes no sense because there is no temporal/local neighbordood of the death to try to steal our live in a deviously manner.
Dying experience: a person who had a ´dying experience´ is a corpse after this experience. If not, then there was no dying experience.
Structure: Dr. Moody described already 1975 a common structure of NDEs. But up to now, this structure was no topic for scientific research! Structures would be accessible for an analytical/statistical examination.
We have now 2014: bungle/fraud in NDE-research exists since 1975: I am astonished when this fraud/bungle will become a topic in scientific discussion
13.03.2014
21:13
@Richard, ik had het niet beter kunnen verwoorden. Wat nieuws is, is voor een redacteur vaak anders dan voor een lezer.
@maarten: wat voor mij wél nieuwswaardig is, is bijvoorbeeld het recente voorbeeld van de stamcel-doorbraak. Wanneer wetenschappers iets ‘ontdekken’ en dat van de hoge toren blazen, en dit vervolgens níet waar blijkt te zijn, dan is dat zeker fraude en mag/moet daarover bericht worden. Maar gestuntel met plaatjes door een onbekende wetenschappers vind ik geen nieuws.
Deze mening zou ik trouwens ook hebben over politici, wel-of-niet-terechte BN’ers en andere ‘publieke figuren’ – ik hou gewoon niet van veel publiciteit over details van wat bepaalde mensen doen.
Over je tweede punt: aandacht aan positief nieuws, ook daar heb ik soms mijn kanttekeningen bij. Universiteiten willen wel érg graag positief in het nieuws komen, en doen daar van alles voor om dat voor elkaar te krijgen. Dus ook niet ieder nieuwsbericht zou ik plaatsen.
Maar ja, ik werk dan ook niet op een redactie.
12.03.2014
18:07
Het is opvallend om te zien, dat Eva en Maarten twee verschillende referentiekaders gebruiken, om te bepalen wat nu ‘belangrijk nieuws’ is.
Eva meet de nieuwswaarde van de twee genoemde gevallen ten opzichte van de Diederik Stapel zaak.
Maarten echter, lijkt de nieuwswaarde van de twee genoemde gevallen te meten ten opzichte van alle berichten die hij te lezen krijgt op zijn redactie.
De meeste mensen zullen deze twee zaken meten ten opzichte van de Stapel zaak, en volgens mij als leek, lijken ze inderdaad op geen stukken na zo ernstig als die zaak.
Verder is het denk ik achterhaald, om te denken dat de meeste krantenberichten ‘belangrijk nieuws’ zijn, omdat de nieuwswaarde van juist landelijke krantenberichten heel beperkt zijn voor lezers als individu, (hoewel de impact voor de betrokkenen enorm kan zijn).
Als voorbeeld: Als bij ons de straat opengebroken gaat worden, omdat de riolering vervangen moet worden, dan heeft dit bericht voor mij een hoge nieuwswaarde, en het is iets waar ik graag van op de hoogte gehouden wil worden. Maar tenzij er een oorlog gaat uitbreken waar Nederland bij betrokken gaat worden, is wat Obama, of Poetin of Merkel op politiek vlak doen nauwelijks interessant, omdat het geen invloed heeft op mijn leven.
Voor dergelijke berichten is het voor mij veel nuttiger, om eens per maand een goed achtergrondartikel te lezen, in plaats van de dagelijkse, veelal hijgerige berichten van de landelijke dagbladen.
En inderdaad, er kan in mijn belevingswereld makkelijk een maand voorbij gaan, zonder dat er op landelijk, of wereldniveau iets gebeurt dat ik zelf als belangrijk nieuws zou classificeren.
Daarbij vind ik de enige juiste rol van de media, die van informatievoorziener, en niet een rol van rechter of beul, zoals je helaas soms wel ziet.
10.03.2014
21:56
@Barend: ik geloof niet dat ik je helemaal begrijp? Ik uit hier geen ongenoegen (voor zover ik weet), maar voel me uiteraard wel aangesproken door het eendimensionale beeld dat opdoemt uit Eva’s blog!
@Eva: Goed, ik denk niet dat we het over de kern van de zaak eens zullen worden – jij zou kennelijk een andere nieuwsafweging maken, die zeer zeker de mijne niet is. Evenwel vraag ik mij wel twee dingen af.
Eén: stel dat je bij een krant zou werken, wanneer zou jij dan wél naar de nieuwschef stappen, als je kennelijk Nijkamp al geen nieuws vindt? Stapel? Hoo-Suk Hwang? Mart Bax? Jansen-Steur? Welke criteria zou jij aanleggen?
En twee: wetenschappers vragen vaak zeer nadrukkelijk om media-aandacht als er ‘goed nieuws’ is, er iets is ontdekt of er subsidies zijn toegekend of onderzoekscentra geopend. Terecht! Als we in de krant een mooi artikel hebben over onderzoek, vind je het volstrekt normaal als we (vooruit, ik) daarvoor reclame maak op Twitter. Wat is dan precies je probleem als we het ook vooraf melden als er *slecht* nieuws is? Ben je dan niet gewoon de Iraakse staatsvoorlichter, die alleen goed nieuws toejuicht en het slechte nieuws onder het vloerkleed wil houden?
10.03.2014
13:41
Beste Maarten,
Moet ik uit jouw reactie afleiden dat op de Volkskrant-redactie de rechterhand niet weet wat de linker doet?
Het maakt een vreemde indruk dat een Volkskrantredacteur (chef) kennelijk Sciencepalooza nodig heeft om z’n ongenoegen te uiten.
Ik ben het inhoudelijk geheel met je eens, zij het ook om andere reden. De krant mag selectiever zijn!
10.03.2014
11:16
Beste Maarten, zoals ik al zei is het zeker niet persoonlijk bedoeld. Maar wat je schrijft over de kranten de suggestie wekken als eerste een geval te rapporteren, dat is precies wat ik bedoel. Hoe kan een krantenlezer (of twittervolger in dit geval) dit níet zo opvatten als ik tweets voorbij zie komen met “morgen groot nieuws vanuit Utrecht” en het gaat over zoiets als een celbioloog die met plaatjes schuift. Is dat écht nieuws?
Begrijp me niet verkeerd, wat Dhonuske deed met zijn plaatjes is iets wat ik als dertien-in-een-dozijn-onderzoekster mijn studenten al keihard afleerde: dat hij beweert deze regels ‘niet te kennen’ is klinkklare onzin. En een geval als Nijkamp móet gewoon netjes zijn met zijn citaties, zeker in zijn positie (beide meningen beschrijf ik ook).
En dat jullie slechts een aantal gevallen belichten, dat snap ik ook wel. Een krant schrijft ook niet over iedere politicus die één parkeerboete niet betaald heeft, maar als dingen uit de klauwen lopen wel.
Maar ik vind persoonlijk de grote artikelen die over deze wetenschappers verschijnen niet in verhouding staan met hun daden. Alle media nemen dergelijke berichten weer over, waardoor wetenschapssceptici weer een reden hebben om te roepen “zie je wel, het zijn allemaal zakkenvullers”.
Kortom: zeker, jullie moeten natuurlijk berichten over dergelijke zaken, maar ik vind de berichtgeving eromheen in alle kranten buitenproportioneel tegenover wat bijvoorbeeld bankiers hebben gedaan, die met een bonus ervandoor gaan die vele malen hoger is dan de 2,8 miljoen subsidie van een willekeurige celbioloog.
Een groet,
Eva
09.03.2014
23:39
Beste Eva,
Dank voor je reactie. Dierproeven maken deel uit van de wetenschap – en een vitaal deel!
Uit je reactie blijkt dat je het niet goed begrijpt. “Uiterst zorgvuldig en netjes” – helaas, helaas. Bijna lachwekkend.
Essentieel is dat er mensen zijn die zich laten verleiden tot het doen van deze proeven, die hun rug niet recht houden tegenover chef of hoogleraar. Ze zijn kennelijk niet in staat iets anders te bedenken, en nemen dan maar hun toevlucht tot het kwellen van dieren. Nog net niet illegaal maar wel immoreel.
Aan fraudegevallen ontbreekt het (uiteraard) niet. Ik ken het werk van Dhonukshe niet, weet dus niet of hij uitsluitend met planten werkt. Ik mag het hopen.
De fameuze Koreaan Hwang Woo Suk wordt nu in hoger beroep geen fraudeur maar een oplichter genoemd!
http://www.popw.nl/geen-categorie/hwang-woo-suk-volgens-rechter-geen-fraudeur/
Bij Frank Kolfschooten (‘Ontspoorde wetenschap’) vind je meer voorbeelden. De farmaceutische industrie is ervan vergeven. Zie o.a.: Ivan Wolffers, Ben Goldacre, Peter Gotzsche.
In een vrij recente dissertatie aan de VU wordt verkondigd dat het roken de hersenen van jeugdigen verandert. Welnu, mevrouw had geen jongere gezien! http://jeugdjournaal.nl/item/288338-roken-slecht-voor-hersenen.html
Wat op dit gebied het meest voorkomt is misleiding. Het verkondigen van halve waarheden is haast regel. Het hele taalgebruik is doorgaans al leugenachtig. Willekeurig voorbeeld: dieren lijden niet. Dat is voorbehouden aan mensen. Dieren ervaren (slechts) “ongerief”.
Ik mag hopen dat jijzelf geen deel uitmaakt van deze onderwereld.
09.03.2014
21:09
Beste Eva, Natuurlijk heb je recht op je mening en zoals je weet draag ik SciencePalooza een warm hart toe, maar hier zit je er helaas echt naast. Eerst en vooral: het gros van de (vermoedelijke) fraudezaken haalt nooit de media. Wij filteren veruit het meeste weg: je hebt echt geen idee wat wij binnen krijgen aan beschuldigingen en frauduleus ogende zaken. Die zorgvuldigheid hebben we hoog in het vaandel staan en ik word dan ook echt een beetje nijdig over je achteloze kwalificaties als ‘heksenjacht’ en ‘hype’ en ‘aan de schandpaal nagelen’.
Dan de zaken die je noemt. Nijkamp is boegbeeld van zijn universiteit en oud-directeur van onderzoeksfinancier NWO: het is dus gewoon nieuws als er fraudeonderzoek naar hem wordt ingesteld. Daarbij blijk je de feiten slecht te kennen: dat ‘zelfplagiaat’ (een woord van de VU) is meer dan zelfcitatie of het herhalen van eigen onderzoek: het gaat erom dat hij ten onrechte coauteurs achterwege zou hebben gelaten. De zaak Donukshe is ook gewoon nieuws voor de krant: deze wetenschapper werd zeer naar voren geschoven en ging over 2,8 miljoen publiek geld – dat is niet zomaar wat.
Tenslotte is er het principiële punt. Wetenschappers worden geacht makelaars in ‘waarheid’ te zijn, omdat wetenschap nu eenmaal de beste manier van kennis vergaren is die we hebben. Als die waarheid in het geding is, is dat net zo ernstig als de politicus die vriendjespolitiek bedrijft, de bankier die zichzelf verrijkt of de politieman die de boeven helpt. Dat is een zeer principiële zaak! Het gaat om de vertrouwenskwestie.
Tenslotte nog een detail: je beweert dat kranten elkaar ‘de loef af proberen te steken’ met het doen van onthullingen, maar hoewel ik mij kan voorstellen dat dat beeld zich soms opdringt, werp ik die suggestie verre van mij. De zaak Nijkamp bijvoorbeeld kwam zowel groot in NRC als Volkskrant – maar het was gewoon op het moment dat het onderzoeksrapport vrij kwam.
Groet, en ik ben benieuwd naar je respons.
09.03.2014
19:39
Beste Barend, ik hoop dat je je realiseert dat bij het allergrootste deel van het wetenschappelijk onderzoek geen proefdieren komen kijken. Het kleine deel wetenschappers die wél dierproeven doen gaan daar uiterst zorgvuldig en netjes mee om. Met wetenschapsfraude heeft dat dan ook niets te maken.
08.03.2014
23:48
Ik citeer: “Maar ( ) regels alleen kunnen fraude niet voorkomen, het zijn de wetenschappers zelf die eerlijk en oprecht moeten zijn. Gelukkig zijn de meesten dat ook zeker wel.
De recente focus op wetenschappelijke integriteit is een goede ontwikkeling.”
Welnu, hier wordt de scope te ruim genomen. Het accent op fraude leidt af van de hoofdzaak: het doen van dierproeven.
Hiermee gepaard gaan – in deze sector – een list en bedrog die hun weerga niet kennen. Al zou dat misschien ook weer niet al te zeer moeten verbazen. Want van mensen die in staat zijn deze proeven te doen, kun je alles verwachten. Zowel in het heden als, zoals gebleken is, in het verleden.
De discussie over dit onderwerp alleen al is een taboe!
Des te bedenkelijker is de aandacht – hype – die aan door jou genoemde fraudegevallen besteed wordt.
08.03.2014
20:21
Beste Barend, wat bedoel je hier precies mee?
07.03.2014
21:37
Frauderen is peanuts vergeleken met het doen van dierproeven.
Over “wetenschappelijke integriteit” gesproken…