pills

We moeten af van de chronische misleiding van de patiënt, maar niet van het placebo-effect. Is er een middenweg?

Van bestraald water tot acupunctuur, van homeopathie tot de Biostabil 2000: in Nederland en omliggende ontwikkelde landen hebben we een volledige industrie aan “alternatieven”. Eigenlijk is het een luxeprobleem: een arsenaal aan opties tegen de kwaaltjes waar je, met schoon drinkwater en minimale blootstelling aan gevaarlijke infecties, aandacht voor kan hebben. In degelijk wetenschappelijk onderzoek zijn deze remedies niet aantoonbaar beter dan een placebo, of überhaupt niet eens getest.

Dat is overigens niet wat de industrie zelf beweert. Die fantaseert er volledig nieuwe natuurwetten bij: gebalanceerde energiestromen en water-dat-geheugen-heeft; ook daarvoor bestaat geen enkel bewijs, maar dat mag de pret niet drukken. Sinds 2012 mag in ieder geval het homeopotje bij de drogist geen therapeutische indicatie meer dragen, maar verder is er nog aan alle kanten sprake van consumentenbedrog in de informatievoorziening.

Geen wetenschappelijk bewijs
Sommige alternatieve genezers spelen deels open kaart: op sites en in andere informatiebronnen wordt door een selecte groep behandelaars erkend dat er geen wetenschappelijk bewijs bestaat voor de therapie in kwestie, of zelfs dat de therapie niet bewijsbaar zou kunnen zijn. (Dat laatste is natuurlijk onzin. Hóe een therapie werkt mag misschien lastig te onderzoeken zijn, maar doorgaans is met een simpele experimentele opzet te toetsen óf hij werkt: randomiseer, controleer, blindeer, en vergelijk de resultaten.) Daarnaast is er natuurlijk ook met een beetje kritisch onderzoek genoeg informatie te vinden over het gebrek aan wetenschappelijk bewijs voor de alternatieve therapie.

De klandizie blijft desondanks: voor veel patiënten die zich richten op de alternatieve geneeskunst is wetenschappelijke toetsing simpelweg niet relevant. Anekdotes en een mooi verhaal zijn vaak goed genoeg; de patiënt laat zich larie op de mouw spelden zonder daar echt een probleem mee te hebben. En vaak met resultaat: de poppenkast is een effectieve opwekker van het placebo-effect, en ironisch genoeg bestaat er voor dát effect wel degelijk goed wetenschappelijk bewijs.

Suggestie
Het placebo-effect is een intrigerend fenomeen: enkel de suggestie dat een behandeling succes zou kunnen hebben zorgt al voor verbetering. Bijvoorbeeld door tijdelijke productie van endorfinen die de symptomen van een kwaal lang genoeg onderdrukken tot ons lichaam de onderliggende oorzaak aan kan pakken. Het placebo-effect kan ontzettend sterk werken (er zijn hele operaties gedaan onder placebo-verdoving), en laat vooral zien wat onze eigen verborgen mentale superkrachten zijn. Het is wishful thinking, en de wens wordt vervuld.

Ondanks deze kennis worden placebo’s als daadwerkelijk medicijn maar matig gebruikt in de reguliere gezondheidszorg. Er is een groep artsen die homeopathische middelen gebruikt als placebo, maar het is begrijpelijk dat veel artsen er weinig voor voelen de patiënt voor te liegen. Een echte placebohandel bestaat, buiten de alternatieve wereld, eigenlijk niet.

Het Placebo™
En dat is zonde. Er bestaat zoveel wetenschappelijke kennis over het placebo-effect, dat het eigenlijk idioot is dat de placebo-industrie in handen is van de anti-wetenschappelijke behandelaars. Er is aangetoond dat verschillende placebo’s verschillende niveaus aan effect kunnen bereiken: injecties zijn effectiever dan capsules, capsules werken sterker dan ‘gewone’ pillen, en dokters met witte jassen en overtuigend uitziende medicijnen doen meer dan datzelfde suikertablet van de schappen van de drogist. Ook is er onderzoek dat laat zien dat verschillende placebo’s verschillende toepassingen kunnen hebben: blauwe pillen werken bijvoorbeeld beter dan rode als een kalmerend effect bereikt moet worden.

Dankzij die wetenschappelijke onderbouwing zou er dus voor placebo’s genoeg ruimte moeten zijn in de reguliere zorg. Stel je voor, een dokter in een witte jas, die zegt: “Ik geef je een recept voor Placebo™, dat zou je klachten binnen twee tot vier dagen moeten verminderen. Deze therapie beroept zich op het krachtige placebo-effect, een bekend en bewezen effectieve therapievorm die al millennia in de geneeskunde wordt toegepast. Het placebo-effect maakt gebruik van lichaamseigen krachten die ze induceert door suggestie, en is daarom 100% veilig.”

De dokter kan er in geloven — het is immers een wetenschappelijk aangetoond effect — en draagt dit vertrouwen over aan de patiënt. Voor de patiënt die nu de alternatieve placebo-industrie bezoekt is dat verhaal voldoende, en hoeft een therapie geen werkzame stof te bevatten. En dat deze leugenvrije placebo’s effectief kunnen zijn bewijst een (gecontroleerde, gerandomiseerde) studie uit 2010, waar patiënten met prikkelbare darm aanzienlijke vermindering in pijn rapporteerden, nadat ze, openlijk, een placebo hadden gekregen.

Volksgezondheid
Ook biedt het voordelen voor de volksgezondheid: degenen die voor een verkoudheid of griepje naar de antibiotica grijpen, kunnen nu aan het Placebo™. De antibacteriële werking van een antibioticum is tegen het griepvirus namelijk net zo functioneel als een suikertabletje, en dat suikertabletje vormt geen enkel gevaar voor de volksgezondheid. Veelvuldig gebruik van antibiotica is dat natuurlijk wel. En het is nog goedkoper ook: suikerpilletjes van Placebo™ hoeven niet bedruppeld te worden met dure oplossingen uit de waterschudfabriek.

Kortom, artsen: herwin de placebo-industrie, en geef de patiënt een placebo met een eerlijk verhaal. Het is tijd voor een écht en oprecht alternatief.