Mensen begrijpen nog steeds te weinig van wetenschap
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Volkskrant

Toenemende studentenaantallen, wetenschapsfestivals, André Kuipers als nationale held: bèta en techniek zijn hot. Toch heeft het gros van de Nederlanders nog bizar weinig gevoel voor wat wetenschappelijk denken inhoudt. Dat kan alleen veranderen door het onderwijs aan te pakken.
“Steeds meer meisjes in het VWO kiezen voor techniek”- kopten verschillende kranten enkele weken geleden. Koos in 2007 slechts 18% van de meisjes een bèta-profiel, dit jaar is dat opgelopen tot 43%. In het VWO kiezen nu zelfs meer leerlingen voor een bèta-profiel dan voor een niet-bèta-profiel. Het lijkt erop dat scholieren doorhebben dat bèta-vakken niet suf zijn en er meer toekomst zit in een technische opleiding dan in een studie rechten of psychologie. Het Platform Bètatechniek, dat als doel heeft meer scholieren te interesseren voor techniek, steekt de hand in eigen boezem. Maar of zij met recht met de eer kunnen strijken valt te betwijfelen: niemand weet waarom wetenschap steeds leuker wordt gevonden, waarom de instroom in bèta-studies ieder jaar stijgt en waarom er ook steeds meer meisjes een bèta-profiel kiezen. Maar dat het gebeurt is een feit.
Wervingsactiviteiten voor de wetenschap
Eén veroorzaker van de gestegen interesse in bèta en techniek zou het steeds grotere aanbod van leuke, aan wetenschap gerelateerde activiteiten kunnen zijn. Elk jaar komen er meer festivals, publiekslezingen en wetenschapscafé’s bij die zich richten op de combinatie wetenschap en een avondje uitgaan. Dit lijkt een groot succes te zijn: zulke activiteiten worden veel bezocht. Het feit dát er blijkbaar mensen zijn die op zaterdagavond een biertje drinken en naar een lezing gaan, inspireert anderen om ook eens een kijkje te nemen. Zo laten jaarlijks vele mensen zich verrassen door coole wetenschap waar ze anders nooit mee in aanraking zouden komen.
Ook voorlichters hebben niet stil gezeten. Activiteiten om meer leerlingen te werven voor bèta en techniek lijken een vaste plek binnen het onderwijs te hebben veroverd. Verschillende universiteiten hebben scholierenacademies opgericht waar basisschoolleerlingen bijvoorbeeld een dagje kunnen meelopen; regionaal zijn wetenschapsknooppunten ontstaan, waar basisscholen met hogescholen en universiteiten activiteiten voor wetenschap- en techniekeducatie kunnen opzetten; het landelijk expertisebureau meisjes en beta/techniek, VHTO (opgericht in 1983 toen slechts 2% van de HTS-studenten vrouw was) probeert al dertig jaar meer meisjes in de techniek te krijgen – en zo zijn er nog wel meer voorbeelden te noemen. Deze acitiveiten lijken hun vruchten af te werpen, in ieder geval in de studentenaantallen.
Het belang van beter onderwijs in wetenschap
Dit is allemaal positief, maar laten we vooral de jubelende persberichten over stijgende studentenaantallen en interesse in wetenschap met een korreltje zout nemen. Als er zoveel meer mensen techniek studeren, lezingen bezoeken, zich laten onderdompelen in wetenschap, waarom is het begrip van wetenschap toch nog steeds ondermaats? Journalisten maken er vaak een potje van, veel mensen weten niet wat wetenschap is, of geloven dat wetenschap ook maar een mening is. Waarom is een echt begrip van hoe wetenschap werkt niet aanwezig?
Ondanks alle inspanningen in de goede richting is het exacte onderwijs nog niet op niveau. Wetenschap wordt, zowel op de midelbare school als op de universiteit, vaak erg rechtlijnig uitgelegd, volgens een te simpele structuur: er is een vraag, een wetenschapper doet onderzoek, vindt het resultaat en publiceert hierover. Dat de praktijk weerbarstiger is komt niet aan de orde. Helaas is er op een wetenschapsfestival ook te weinig tijd om meer de diepte in te gaan, hier moet wetenschap vooral leuk zijn. Daardoor komen mensen pas in aanraking met échte wetenschap als ze echt wetenschappelijk onderzoek doen.
Onderwijzen hoe wetenschap écht werkt is cruciaal om een goed begrip van wetenschap op te bouwen. Alleen daardoor kunnen mensen onderzoek op waarde schatten, kunnen zij verpakte reclameboodschappen onderscheiden van gedegen onderzoek. Alleen dan zullen mensen snappen dat wetenschap vooral hard werken is, en niet alleen een opeenstapeling van coole experimenten. Het project “Ware Wetenschap” van de Volkskrant is een goed voorbeeld van hoe dit begrip vergroot kan worden. Ook leerlingen actief zelf wetenschappelijk onderzoek laten doen is een stap in de goede richting. Beter wetenschapsonderwijs is nodig om al die leerlingen die nu een bèta-profiel kiezen ook blijvend te interesseren voor wetenschap. Als we dát voor elkaar krijgen, kan het niet anders dan dat echt iedereen wetenschap leuk gaat vinden, en wil in 2020 iedereen wiskunde studeren.
01.07.2013
21:58
Beste Eva,
Je schreef: “Wetenschap wordt, zowel op de middelbare school als op de universiteit, vaak erg rechtlijnig uitgelegd, volgens een te simpele structuur: er is een vraag, een wetenschapper doet onderzoek, vindt het resultaat en publiceert hierover. Dat de praktijk weerbarstiger is komt niet aan de orde.”
Maar misschien komt dat, omdat de meeste eenvoudige wetenschap die mensen op school geleerd hebben, zoals een gewicht dat van een tafel valt, ook inderdaad rechtlijnig is. Dat is misschien niet het soort wetenschap dat men vandaag de dag doet, maar het is wel echte wetenschap. En het is ook hele praktische wetenschap, waar je zelf iets aan hebt.
Wellicht is het verschil, zoals in dit plaatje.
Of de ontwikkeling van deze eenvoudige wetenschap naar de wetenschap anno 2013 een vooruitgang is, weet ik niet.
Het is voor wetenschappers misschien een onvoorstelbare gedachte, maar het zou best kunnen, dat wetenschappers hun grootste dienst aan de mens allang bewezen hebben, en dat de wetenschap van nu, grotere problemen veroorzaakt, dan zij oplost.
01.07.2013
18:53
Wat, kennelijk ook voor de schrijfster van dit artikel, nog bizar weinig bekend is: wetenschap is niet louter bètawetenschap en techniek.
01.07.2013
18:38
Wat is wetenschappelijk heeft ook een sociaal aspect;
Volgens Kant en de categorical imperative (mijn duits is niezo best) dienen handelingen zichzelf te verantwoorden.
Linkje;
(hehe, dat kant eenieder zelf wel ….)
Doe wat U niet wilt ook 1ander niet.
PS:
Voor lezers die de idee van Kant niet kende;
Is jouw handeling, wat jij NU doet, iets waarvan je denkt dat het Okay is om door 1-ieder gedaan te worden.
Every man and woman is a star.
01.07.2013
18:34
http://xkcd.com/386/
01.07.2013
18:14
http://www.youtube.com/watch?NR=1&v=lS-af9Q-zvQ
…
01.07.2013
14:43
Inmiddels is Bassos door wetenschappers onderzocht en hij blijkt niet waar te zijn.
01.07.2013
13:50
@eva, dit was een realistische kijk op de wetenschap.
Dat je die reaoliteit zelf blijkbaar niet ervaart doet vermoeden dat je een gevalletje cognitieve dissonantie aan het verdedigen bent.
Het willen achterhalen van de waarheid is niet wetenschappelijk en wellicht zelfs een kern van je probleem.
Wetenschap gaat over voorspelbaarheid en herhaalbaarheid.
Waarheid ligt buiten haar domein.
Dat wetenschappers volgens jou heel hard werken om dat doel, wat buiten hun domein ligt, te behalen is tekenend.
Ik merk op dat je inhoudelijk niet ingaat op de vervorming van publicaties door het fenomeen : “publish or perish” en ook niet op het gegeven dat onderzoek voornamelijk binnen de reeds beschreven “””WAARHEID”””” moet vallen, omdat anders een hoogleraar niet eens begint aan een dergelijk onderzoek, laat staan dat het veld een dergelijk revolutionair idee omarmt.
Het welbekende gegeven dat in de wetenschap ontwikkelingen gelijke tred houden met het uitsterven van de oude garde.
Ik begrijp best wel dat je een romantisch beeld van wetenschap hier wilt verkondigen en dat is prima.
Zolang je maar wel de daadwerkelijke praktijk van wetenschap in het oog houdt.
Wetenschappers zijn mensen.
Mensen hebben eigen wensen.
Onderzoek is duur.
Wie betaalt bepaalt.
Dit is echt wel vrij duidelijk meid, wetenschap spreekt niet, wetenschappers lullen maar wat.
01.07.2013
11:22
@bassos, dit is wel een erg negatieve kijk op de wetenschap. Veruit de meeste wetenschappers (ik schat 99.9%) zijn mensen die niets liever willen dan de waarheid achterhalen. En daar heel hard voor werken.
@esther, dank voor je positieve reactie!
01.07.2013
09:06
Hoe wetenschap ‘echt’ werkt;
Vriendjespolitiek en mes-in-rug omgevingen waar door de druk om te publiceren data-massage plaatsvindt om maar significante resultaten te behalen.
Vervolgens wordt die data nauw geinterpreteerd zodat het ‘nieuwe’ inzicht geheel volgens de heersende overtuiging van ‘de wetenschap’ is om vervolgens goede sier op feestjes te kunnen maken.
Hierbij hebben we het niet over moedwillige fraude, maar ‘usance’.
Outliers ? die gooien we weg.
Onderzoek doen naar juist de outliers ?
Geen geld voor te krijgen.
Onderzoek gefinancierd door het bedrijfsleven ?
Resultaat staat vooraf vast en passende onderzoeken worden daar bij gezocht.
Geen resultaat ? geen publicatie.
Wetenschap; het is net als iedere andere baan, gewoon mensenwerk en daarmee vrijwel altijd broddelwerk.
Dat rare idee dat wetenschap objectief zou zijn is onzin.
Wetenschap bestaat helemaal niet, het is een verzamelterm voor een enorme hoeveelheid menselijke gedragingen.
Het zou voor een ‘wetenschapper’ dan ook nuttig zijn om helemaal niet te spreken over wetenschappers, want die platonische ‘de’ idee wetenschappper is een drogreden.
En de ‘empirische cyclus’ waaraan wordt gerefereerd is nu juist de kern van wat wetenschap wel zou zijn, maar volgens de werkelijkheid gewoonweg niet is.
25.06.2013
16:55
Ha Bas, Veel mensen die bruggen willen slaan tussen wetenschappers en niet-wetenschappers, zoals ik, zijn er helemaal niet in eerste plaats op uit om niet-wetenschappers om te turnen in wetenschappers door studie- of beroepskeuze te beïnvloeden. Maar, zoals Eva ook onderschrijft, vind ik het vooral belangrijk dat niet-wetenschappers een bepaalde mate van begrip van het wetenschappelijke proces hebben. Science literacy wordt dat ook wel genoemd. Het betekent dat je vragen kan stellen en antwoorden kan zoeken en interpreteren over onderwerpen die je interesseren. Het betekent dat je populair wetenschappelijke artikelen zoals deze op Science Palooza kan lezen en de kwaliteit van het beschreven onderzoek, de gemaakte conclusies en beweringen op waarde kan schatten (en dat je het blablabla op Facebook kan herkennen als wel of niet door gedegen wetenschappelijk onderzoek ondersteund zijnd). Het betekent dat je hierover met anderen, wetenschappers of niet-wetenschappers, een dialoog kan voeren en dat je bepaalde keuzes kan maken of standpunten kan innemen gebaseerd op wetenschappelijke informatie en dat je de wetenschappelijke achtergronden van standpunten van anderen (bv politici) kan herkennen en evalueren. Wij niet-wetenschappers leven tenslotte met de wel-wetenschappers in dezelfde maatschappij. De wel-wetenschappers worden zelfs indirect betaald door de niet-wetenschappers en hebben een zekere mate van invloed op wat er in deze maatschappij (wetenschappelijk / technisch) kan. Wij niet-wetenschappers hebben invloed op wat er in deze maatschappij mag of gewenst is. Met een beetje meer (wederzijds!) begrip en dialoog hoop ik dat de wereld er voor ons allemaal beter en vooral veel interessanter uit zal zien.
23.06.2013
14:11
Wel leuk al die wervingsactiviteiten voor wetenschap, maar het is, uiteraard, heel populair gemaakt om een grote groep te bereiken. Al 20 jaar is in de samenleving een hoog blablabla gehalte gekomen. Iedereen moet z.g. alles kunnen maar echt wetenschapsleer/ onderzoek is moeilijk. En er zijn nu eenmaal slechts weinig mensen die uiteindelijk het echte werk kunnen doen. Niet alleen in wetenschap, je ziet dit overal in terug, mensen die zich uitgeven voor vaklui maar die met de hand nog geen 30 cm recht kunnen zagen. Je zelf oppimpen met een hoop blabalbla op Facebook of andere sties waar p&o afdelingen opstruinen en dan denken dat het waar is, de grenzeloze naïviteit van mensen gaat nog eens opbreken.
21.06.2013
21:04
Wetenschap begrijpt ook nog maar weinig van mensen.
21.06.2013
13:06
“Onderwijzen hoe wetenschap écht werkt is cruciaal om een goed begrip van wetenschap op te bouwen.”
Precies. Dit is ook de strekking van het advies van de KNAW/JA vorig jaar, “Tussen onderzoek en samenleving”: een heel hoofdstuk over de noodzaak het wetenschappelijk proces uit te leggen.
http://www.dejongeakademie.nl/Pages/DJA/32/996.bGFuZz1OTA.html