Een hoogopgeleide moeder die na een paar uur surfen op complottheorie-websites besluit het advies van zorgverleners te negeren, en haar kind niet te vaccineren: de manier waarop we als burgers met de gezondheidszorg omgaan is aan het verschuiven. Als we de zorguitgaven in de hand willen houden moeten we aandacht te besteden aan deze en andere oorzaken die het totaal aantal behandelingen beïnvloeden.

De beleving van gezondheid en ziekte, en van de plichten maar vooral ook rechten van de patiënt, dreigen mensen om te vormen tot ‘zorgconsumenten’. Onze angst voor ziekte en gebrekkigheid, waar bovendien een steeds groter taboe op rust, maakt dat wij allemaal geneigd zijn meer zorg te willen, nog een scan te vragen en toch nog een behandeloptie uit te proberen.

Onbegrijpelijk maar waar: mensen klagen nooit een arts aan voor het verrichten van een overbodige CT-scan, maar altijd vanwege het omgekeerde. Met de dreiging van een steeds duidelijkere juridische claimcultuur is het voor een zorgverlener soms makkelijker een duidelijk onzinnig verzoek in te willigen dan het gesprek over het nut daarvan aan te gaan.

Om de totale zorgkosten te remmen is het uiteraard slim om de gemiddelde prijs van behandelingen en tests te proberen te verlagen: goedkopere medicijnen, minder overhead bij ministeries, zorgverzekeraars en ziekenhuizen, minder handen aan het bed of meer bedden op een zaal.

Dat heeft echter alleen zin als ook de groei van het totale zorgvolume, ofwel het aantal behandelingen, diagnostische tests en zorgacties opgeteld, wordt afgeremd. De totaalprijs voor zorg is immers: stuksprijs x aantal, dus zijn de totale kosten alleen te beheersen als naast de prijs ook het aantal verrichtingen gecontroleerd wordt.

Kinderaantal
Een deel van de groei in het zorgvolume is nauwelijks te beïnvloeden:  die wordt bijvoorbeeld bepaald door demografische veranderingen. Denk hierbij aan de gemiddeld steeds oudere bevolking, of het teruglopende kinderaantal waardoor bejaarden gemiddeld minder kinderen hebben die mantelzorg kunnen verlenen.

Ook de groei die veroorzaakt wordt door nieuwe technieken is nauwelijks controleerbaar: patiënten waarvoor vroeger geen of inferieure behandelingen bestonden, krijgen door wetenschappelijke vooruitgang nu diagnostische en/of therapeutische opties. Dit soort technologische vooruitgang remmen is vrijwel onmogelijk en bovendien weinig populair.

Waar wel wel veel kunnen winnen is in onze opstelling ten opzichte van de gezondheidszorg. De consumptiecultuur die – deels op instigatie van het ministerie – de gezondheidszorg is binnengedrongen is echter ook een cruciale factor in de toenemende zorgkosten. Zorg moet zijn zoals de wegenwacht: iets waar je voor verzekerd bent, maar hopelijk zo min mogelijk gebruik van hoeft te maken.

Eigenbelang
De al eerder genoemde onder andere door internet mogelijk gemaakte democratisering van expertise (of de illusie daarvan), die patiënten de mogelijkheid geeft om nog meer te sturen op hun (vermeende) eigenbelang, is bijvoorbeeld een punt waar veel winst te halen is. Dokters zijn opgeleid om de belangen van individuele patiënten (kosten/baten voor individu) te wegen binnen het kader van het groepsbelang (kosten voor de maatschappij) zouden meer steun mogen krijgen om patiënten te adviseren tegen beslissingen die niet alleen voor henzelf, maar ook voor de groep schadelijk kunnen zijn.

Een wanhoopspoging van hoogstwaarschijnlijk zinloze chemotherapie maakt immers alleen de patiënt maanden misselijk; het op basis van aluminiumhoedjesverhalen niet vaccineren van kinderen stelt de hele groep bloot aan het risico op een epidemie, met alle medische en maatschappelijke kosten die daaruit kunnen voortvloeien.

Nog belangrijker echter is het echter om niet alleen de opvattingen van individuele burgers, maar ook van de uiteindelijke beslissers in de zorg, zoals invloedrijke artsen, zorgverzekeraars en beleidsmakers weg te loodsen van het consumentisme.

Marketingmachines
Zij moeten zuiver op de graat beslissingen kunnen nemen over individuele behandelingen en diagnostische tests. Daarom is het noodzakelijk ook op dat niveau drastische maatregelen te nemen: met name om de marketingmachines van bedrijven die belang hebben bij een stijgend zorgvolume, aan banden te leggen, of liefst zelfs monddood te maken.

Verbied artsenbezoekers, zorg ervoor dat wetenschappers weer door overheden in plaats van door bedrijven die baat hebben bij een hoger zorgvolume gesponsord worden en treed keihard op tegen de farmaceutische lobby op ambtelijk niveau en bij zorgverzekeraars.

Alleen als we die marketingmachine van het zorgconsumentisme afremmen kunnen we als maatschappij doorzien dat voor gezondheidszorg hetzelfde geldt als voor bijvoorbeeld veiligheid: het kan altijd meer en duurder, maar dat maakt je niet altijd beter.