Nee, autisme genees je niet met homeopathie: journalist, doe je onderzoek!
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Volkskrant

Dinsdagmiddag werd de nietsvermoedende Radio1-luisteraar in het programma ‘Dit is de Dag’ getrakteerd op een prachtig sprookje: autisme was te genezen! En wel met homeopathie. Want door een kind bloot te stellen aan oneindig verdunde oplossingen van het vaccin waarmee ze hun autisme ooit hadden opgedaan, kon de verstoring in hun ontwikkeling in veel gevallen, eh, ontstoord worden. Een mirakel!
Homeopathie
Er zijn zo ontzettend veel dingen mis met deze opvatting dat ik bijna niet weet waar ik moet beginnen. De dame die deze wonderen verkondigde is Moniek Brands, een zogenaamde CEASE-therapeute, en laten we dan maar met de therapie beginnen. Nog nooit is de werking van homeopathische (ofwel: oneindig verdunde middelen) bewezen in een degelijke wetenschappelijke setting. Waar de middelen werken—want dat doen ze soms wel degelijk—kan dat volledig worden toegeschreven aan het placebo-effect. Vaccins eindeloos verdunnen om hun effect ongedaan te maken is al helemaal een nutteloze exercitie.
Vaccins
En dat brengt ons meteen bij het volgende, en het meest belangrijke, punt: vaccins. Nadat Andrew Wakefield in 1998 in The Lancet suggereerde dat het BMR-vaccin een oorzaak zou zijn van autisme, volgde een explosie van onderzoeken die er stuk voor stuk niet in slaagden zijn resultaten te repliceren. Wat er ook volgde: een paniekgolf en een publieke lobby om toch vooral niet te vaccineren. Die was helaas zo effectief dat de vaccinatiepercentages op veel plaatsen sterk achteruit gingen, wat leidde tot de uitbraak van ziektes die dankzij vaccins al tijden niet meer voorkwamen. Met doden tot gevolg.
Na een decennium vol kritiek en onderzoeken die het tegenovergestelde lieten zien—namelijk: er is geen enkel verband tussen vaccinaties en autisme—kwam uiteindelijk de aap uit de mouw: Wakefields onderzoek was, zacht gezegd, één grote fraude. In 2010 trok The Lancet het artikel terug, en daarmee kwam er dan eindelijk een definitief einde aan deze mythe. Toch?
Mysterieuze koppigheid
Niet bij iedereen, dat mag duidelijk zijn. Er is altijd een groep mensen die stug vast blijft bijten in een eigen waarheid, waarin wetenschappelijke toetsing geen relevantie kent. Hoe dom ook en treurig ook, daar doe je helaas weinig aan. Maar om dat soort mensen nou een microfoon te geven, en een daadwerkelijk legitieme arts als zogenaamd gelijkwaardige discussieopponent neer te zetten? Zonder enige blijk te geven van de mysterieuze koppigheid waarmee de gast in kwestie zich vastklampt aan verouderde, onware denkbeelden? Is dat goede journalistiek?
Deze treurige geschiedenis van wetenschapsfraude moet basiskennis zijn, bij de interviewers, en tenminste bij de eindredactie van een programma als dit. Het is alsof er een wielrenner wordt geïnterviewd die in alle toonaarden ontkent dat er ooit doping is gebruikt in de Tour de France. Of een priester die het kindermisbruik door leden van de katholieke kerk betwijfelt. Dit is geen obscuur wetenschapsverhaal, dit is een enorme rel, die aanzienlijke hoeveelheden media-aandacht heeft genoten. Onwetendheid daarover is niet goed te praten.
Geloof
Na de opmerkingen van de homeopate over vaccins die “de ontwikkeling verstoren” gaat de andere gast in het programma, psychiater Matt van der Reijden, in op de fraude van dat onderzoek, en de gevolgen van de anti-vaccinatielobby. Maar helaas krijgt de therapeute vervolgens weer alle ruimte om te roepen dat “het ene onderzoek het ene zegt, en het andere onderzoek het andere”. Presentator Tijs van den Brink probeert het samen te vatten: “Het is dus een kwestie van geloof.” Van der Reijden probeert dit nog even recht te zetten, maar na een effectief “nietes” van de therapeute wordt de discussie gesloten.
We hebben recht op onze eigen mening. Maar niet op onze eigen feiten. Een therapie wetenschappelijk onderbouwen betekent niet dat je kiest welke onderzoeken je wel of niet gelooft. Het gebrek aan kritisch denken bij zowel de interviewers als bij de eindredactie van het programma in kwestie is schokkend, en het gebrek aan voorkennis, over de vaccinatiediscussie en de betrouwbaarheid van deze dame, is dat nog meer. Slechts met minimaal online onderzoek had de redactie kunnen achterhalen dat deze dame haar werk baseert op het hersenspinsel dat vaccins autisme veroorzaken, en een korte google-zoekactie later zouden ze zich bewust geworden zijn van de enorme schade die reeds is aangericht door deze hardnekkige fraude. Waar de interviewers aan bijdragen door onvoorbereid dit gesprek in te gaan.
Geaard
En dan kan je je ook nog afvragen of een ‘therapeut’ als deze überhaupt wel uitgenodigd moet worden in een serieus radioprogramma. Op de CEASE website wordt, naast het feit dat ronduit toegegeven wordt dat voor hun therapie geen enkel wetenschappelijk bewijs bestaat, benadrukt dat het belangrijk is dat het kind “goed geaard” is (en dan hebben we het inderdaad over elektriciteit), oh, en als het even kan: laat het kind slapen in een bed zonder metaal, met het hoofd naar het noorden.
Dat je dan als redactie niet over je hoofd krabt, en je afvraagt of je misschien met een kwakzalver van doen hebt. Dat vind ik dan weer niet te geloven.
Plaatje boven: Tijs van den Brink in een screenshot van de uitzending.
11.04.2013
11:47
Helemaal waar Richard! In mijn vorige reactie val ikzelf in de valkuil de arts te slap te vinden, maar het zijn de presentatoren die onjuistheden moeten rechtzetten. Ik denk alleen dat de presentatoren dat niet alleen niet doen omdat ze entertainers zijn, maar omdat ze zelf bevooroordeeld zijn en dus niet neutraal.
08.04.2013
19:44
Het punt dat ik wilde maken, is dat er eerder een probleem is met de format. De setting, wat mensen om een tafel, met twee neutrale gespreksleiders die meningen proberen te ontlokken, is goed voor algemeen debat, maar als er onwaarheden gezegd worden, dan zouden de gespreksleiders dat duidelijk moeten aangeven. Als dat niet gebeurt, krijgt de luisteraar of kijker een wirwar van meningen en feiten toegeschoven, die hem alleen maar in verwarring brengen of gefrustreerd achterlaten.
Als Brands beweert dat storingen veelal door vaccins of medicatie veroorzaakt worden, hadden de gespreksleiders erop moeten wijzen dat dit wat vaccins betreft gewoon niet klopt. In plaats daarvan vraagt Elsbeth later aan de psychiater of ‘storingen door vaccinatie of medicijngebruik of wat dan ook’ prietpraat is. Waarop de psychiater in eerste instantie geen duidelijk antwoord geeft, en dan zegt dat onderzoek heeft aangetoond dat vaccins geen autisme veroorzaken. Brands zegt dat er ook onderzoeken zijn die het tegendeel beweren en dat er dus sprake is van een ‘meningsverschil’. In plaats van nu een oordeel te geven, probeert Tijs de psychiater duidelijker te laten zijn, door te zeggen: ‘Dus het is een kwestie van geloof’. En die zegt nu inderdaad dat het artikel van Wakefield frauduleus was, en dat het teruggetrokken is. Ook op dit punt was er een mogelijkheid voor de gespreksleiders om een conclusie te trekken, maar zij doen dit niet.
Nu kijk ik zelden P&W, maar daar heb je om de haverklap ook situaties waarbij het voor de gespreksleiders gewoon niet gepast is om neutraal te blijven. En toch doen ze het. En daarom vind ik dit soort debatten eerder entertainment, dan dat de kijker of luisteraar er iets aan heeft.
En het beperkt zich niet alleen tot tv of radio, maar ook bij verschillende kranten. Op de site van De Telegraaf rukt de brandweer altijd ‘massaal’ uit, reageren politici ‘woedend’ en is het overal en altijd ‘crises’. Mensen die dat soort berichten schrijven zijn volgens mij eerder entertainers dan journalisten.
08.04.2013
11:58
@Richard, dat is dan een absoluut treurige ontwikkeling, en ik hoop dat die zich snel weer terug zal draaien. Of het kenmerkend is voor “De Nederlandse Journalist” betwijfel ik, maar aan reacties van de Dit is de Dag redactie op Twitter te merken zou je wat betreft hen zomaar eens gelijk kunnen hebben (zie bijvoorbeeld deze en deze).
06.04.2013
18:38
Beste Barbara,
Je schreef: “Het gebrek aan kritisch denken bij zowel de interviewers als bij de eindredactie van het programma in kwestie is schokkend [..] “. Maar bij welke van dit soort praatprogramma’s (zoals DWDD en P&W) is er eigenlijk wel sprake van kritisch denken door de interviewers?
Volgens mij ziet men zichzelf veel liever als neutrale gespreksleider, of entertainer, omdat je op die manier geen enkele verantwoordelijkheid hoeft te dragen. En dat is volgens mij de houding van de gemiddelde Nederlandse journalist anno 2013.
06.04.2013
11:34
Dit betoog vind ik terecht, maar gaat ergens aan voorbij. Er is in dit radio-debat niet zozeer sprake van ongedegen journalistiek. Journalisten hebben echter niet allemaal hetzelfde doel voor ogen. Deze EO-journalisten willen hun overtuiging overdragen. Hopsa, ik zeg het maar even ongenuanceerd. De laatste zin van de uitzending zegt al genoeg. De mensen moeten zelf maar kiezen wat ze doen. Ja joh, gewoon kiezen tussen wetenschap en homeopathie alsof ze beide effectief zijn.
Ik ben ervan overtuigd dat de redactie van dit EO-programma prima op de hoogte was van de praktijken van die mevrouw. En dat de presentatoren doelbewust een gesprek sturen. Beetje van dit, beetje van dat, maar de homeopathie is ook gewoon een behandelwijze.
Verder vind ik dat die arts wel een slap verhaal houdt (nogmaals hopsa: hebben ze hem daarop uitgezocht?). Zijn kritiek richting de homeopathie mag wel wat ongenuanceerder, harder.
Wat alleen zo ernstig is, is dat de luisteraar hier niet meteen weet van heeft. Radio 1 = onbevoorbeeld? Nee dus. Maar gelukkig doet Tijs van den Brink aan dit gesprek mee. Als je die eenmaal herkent gaan hopelijk meteen alle alarmbellen af.
06.04.2013
09:27
http://www.wanttoknow.nl/inspiratie/hoe-de-fda-een-effectieve-kankerkliniek-sloot/
05.04.2013
18:19
@Olivier (en iedereen anders die een anti-anti-vax stelling associeert met een farmaceutische conspiracy) ik adviseer dit stuk: http://scienceblogs.com/aetiology/2013/04/03/an-open-letter-to-my-dad-on-the-occasion-of-his-recent-anti-vax-facebook-postings/
Korte samenvatting: de “follow the money” kaart leidt aanzienlijk sterker in de richting van verstrengelde belangen in de anti-vax beweging. En laten we vooral Wakefield zelf niet vergeten: http://www.sciencepalooza.nl/2011/01/wetenschap-is-niet-%E2%80%98ook-maar-een-mening%E2%80%99/
05.04.2013
18:09
Ah….. een slaaf van de pharmaceutische maffia…. of ben je echt gebrainwashed?
05.04.2013
17:51
Weergaloos stuk!
@ Jan: Chapeau!
05.04.2013
16:16
@Jelle: Stel je dan wél de wedervraag wié die problemen in heeft gediagnosticeerd?
05.04.2013
15:36
Ik ben bang dat ik het eens ben met Gerard Rutten.
Drie maanden geleden had ik een nare verkoudheid, die volgens mijn dokter werd veroorzaakt door een virus dat vanzelf over zou gaan. Na twee dagen ziek zijn nam mijn vrouw me mee naar een homeopaat, die concludeerde dat ik leed aan kwikvergiftiging, door vullingen in mijn tanden. Dat leek me in eerste instantie wat vreemd, omdat ik helemaal geen vullingen heb, maar deze man rekende 100 euro voor zijn consult dus hij zou wel weten waar hij ‘t over had. Hij gaf me een sterk verdunde oplossing van lood en kwik, tegen de vergiftiging.
Het resultaat was geweldig! De volgende dag al voelde ik me niet meer ziek door het ‘virus’. Een kleine bijwerking was er wel: de linkerkant van mijn lichaam is sindsdien volledig verlamd, maar de andere ziekte is nooit meer teruggekomen! Ik ben volledig genezen.
05.04.2013
15:35
Tja ….., laat ik mij beperken tot de opmerking:
“Ook toen de aarde nog plat was, is zij toch altijd rond geweest!”
05.04.2013
10:05
Misschien moet de schrijver van dit stuk zich goed laten informeren over homeopathie en de kwaliteiten daarvan. Dat het wetenschappelijk niet bewezen is. Wèl, mijn persoonlijke ervaring is totaal anders.
Star Trek was ook ooit onmogelijk, inmddels hebben we een trekstraal als ik de wetenschap mag geloven …
05.04.2013
09:31
Aan de andere kant krijg ik als leraar met grote regelmaat leerlingen in de klas met leerproblemen “in het autistische spectrum” en deze problemen lossen in veel gevallen gedurende hun opleiding ook weer op als sneeuw voor de zon. Ik zou het toejuichen als dit soort leerproblemen dan ook met een ander woord dan “autisme” of “autistisch spectrum” zouden kunnen worden beschreven