Hij wil een koning zijn die “allereerst in de traditie staat”. Maar ook een koning “die in de 21ste eeuw de samenleving kan samenbinden, vertegenwoordigen en aanmoedigen”. Willem-Alexander deed vorige week in het Grote Interview geen enkele moeite om zijn moderniseringsdrang te verbergen. Wij van de wetenschap willen ook zo’n koning.

De wetenschap is een instituut, dat sterk lijkt op de monarchie. Ze is eeuwenoud, en staat dus bol van tradities. Het volk betaalt het onderhoud, zonder precies te weten waaraan het geld wordt besteed. En het nut van wetenschappelijk onderzoek staat regelmatig ter discussie, net als dat van de monarchie. Weg ermee, zou het Republikeins Genootschap kunnen roepen, de wetenschap is niet meer van deze tijd. Totale afschaffing van wetenschap is echter geen optie. Niet omdat het zonde is van een rijke traditie; het is gewoon praktisch onhaalbaar Ook zonder instituut zoeken mensen naar de grenzen van het bekende. Ze bedrijven daarmee wetenschap, hoe basaal ook. En omdat het toch gebeurt, is institutionalisering helemaal zo slecht nog niet. Maar dan graag wel in een vorm die past in de 21^ste eeuw. Het is tijd voor een update van de wetenschap, zoals ook de monarchie gemoderniseerd wordt. Te beginnen met een heuse koning.

Natuurlijk, we hebben Hans Clevers, president van de Koninklijke Nederlandse Academie voor Wetenschappen (KNAW). En we hadden zijn voorganger – Robbert Dijkgraaf – die het imagopoetsen serieus heeft opgepakt. Zowel Dijkgraaf als Clevers zijn terecht gekozen. Maar ze zijn geen koning. Een echte koning heeft een uitgebreide en sterke hofhouding, die hij zelf kiest. Clevers en Dijkgraaf kregen hun hofhouding, protocollen en paleizen er gratis bij.

Wetenschap in Polygoon

En juist die zijn ernstig verouderd. Kijk maar naar de manier waarop wetenschappers communiceren; die is nog hetzelfde als honderd jaar geleden. Artikelen verschijnen weliswaar online, maar ze zijn nog steeds lang en onleesbaar. Het Polygoon-journaal met Willem-Alexander en zijn moderne fonetiek, dat zijn wetenschappelijke publicaties. Bovendien kosten ze tijd, veel tijd. Niet alleen moeten de wetenschappers de artikelen produceren; ze beoordelen ook die van collega’s. En een publicatie kost geld; de tijdschriften zijn in beheer van grote uitgeverijen die er vooral aan willen verdienen. Terwijl het  niet op deze manier hoeft; initiatieven als Nanopub en F1000 maken wetenschappelijke resultaten snel, transparant en goedkoop beschikbaar, zonder tussenkomst van uitgevers. Trouwens, over geld gesproken, kunnen we de financiering van wetenschap eens een keer herzien? Wij, de wetenschappers, voordat een minister dat doet? De tijd van hand ophouden bij de overheid is voorbij. Heel hard schreeuwen dat het anders moet, lijkt niet erg effectief. Alternatieven zoeken levert waarschijnlijk meer op.

Paleisgebruik

Nog even over die hofhouding. Daarop is binnen de wetenschap veel kritiek. Er gaat te veel geld naar ondersteunende diensten – projectmanagers, communicatiemedewerkers, strategen – en te weinig naar échte wetenschap. Daarin kan de wetenschap leren van het koninklijk huis. Ook de monarchie-hofhouding is relatief groot, maar ze is zeer effectief voor de gehele koninklijke familie. Alle familieleden kunnen naar dezelfde Rijksvoorlichtingsdienst, en ze kunnen de paleizen naar gelieve gebruiken. Zo niet de wetenschap. Die kent dertien historische academische paleizen met eigen hofhouding. Daarnaast zijn er nog honderden publiek-private partnerschappen, intermediaire organisaties en regie-organen die ook graag zelf willen dirigeren en communiceren. Het ontbreekt ieder van de wetenschappelijke hofhoudingen aan slagkracht om echt goed voor de wetenschap te zorgen.

De wetenschap heeft duidelijk behoefte aan een ceremonieel figuur. Een die verbindt, maar die ook een vaste koers uitzet en aanhoudt, en authentiek is. Een koning voor de wetenschap, dat is wat we nodig hebben.