
Graven in je verleden – het heeft iets magisch. Uitvinden dat je afstamt van een beroemde schilder of een rijke koopman, wie wil dat nou niet? Speuren naar voorouders wordt steeds populairder; vele mensen besteden avondenlang aan online stamboomregisters en databases, maken uitstapjes naar stadsarchieven en huren professionele genealogen in. Ook mijn beide opa’s hebben zich in hun familiegeschiedenis verdiept, waardoor ik nu weet dat mijn voorouders van beide kanten al acht generaties lang uit Rotterdam komen. Veel spannenders zijn ze verder niet tegengenkomen. De populariteit van genealogie blijkt ook uit TV-series als “Who Do YouThink You Are” van de BBC en “VerborgenVerleden” van de NTR, waarin de familiegeschiedenis van een beroemdheid wordt uitgeplozen. En de laatste jaren zijn er steeds meer commerciële bedrijfjes die tegen betaling stambomen van Britten en Nederlanders uitpluizen uit op basis van hun DNA-gegevens. Dan kom je natuurlijk álles over je geschiedenis te weten, zo beloven dergelijke bedrijven. Onzin, aldus Mark Thomas, hoogleraar evolutionaire genetica aan de universiteit van Londen, en ik geef hem groot gelijk.
Genealogie en DNA
Er zijn drie soorten DNA die je kunt gebruiken voor een genealogischeDNA-test. In iedere cel in je lichaam zit het ‘gewone’ DNA met 22 autosomale chromosomen, en twee geslachtschromosomen (XX voor vrouwen en XY voor mannen). Door autosomaal DNA, dat je van beide ouders erft, te bestuderen kunnen verwantschappen onderzocht worden. Simpel gezegd geldt: hoe meer van je DNA overeenkomt met dat van een ander, hoe groter de verwantschap is. Maar het vergelijken van DNA is niet zo makkelijk als het klinkt. Ten eerste is het, ondanks next-generation-sequencing, nog steeds lastig en duur om ál je DNA te vergelijken met dat van een potentiële voorouder. Daarom wordt gebruik gemaakt van bepaalde “stukken” DNA die makkelijker te vergelijken zijn. Maar als je een flink aantal generaties terugkijkt, heb je al snel meer voorouders dan van die stukken DNA. Dat betekent dat er van bepaalde voorouders helemaal geen vergelijkbaar DNA te vinden is in je genoom, en je dus geen verwantschap kunt aantonen. Daarnaast hebben heel veel mensen die nu leven dezelfde voorouder. De huidige schatting is dat iedereen die nu leeft afstamt van één persoon die slechts 3500 jaar geleden leefde.
Omdat die verdubbeling van voorouders het onderzoek lastig maakt, wordt voor genealogisch onderzoek vaak ander DNA gebruikt. Het Y-chromosoom wordt bijvoorbeeld alleen van vaders op zonen overgegeven, daarmee kan de paternale lijn in een familie worden onderzocht. Daarnaast bevat iedere lichaamscel ook mitochondriën, een soort energiefabriekjes, die ook DNA bevatten. Mitochondriën en hun DNA worden alleen door moeders doorgegeven, en daarmee kan de maternale lijn worden achterhaald. Hiermee wordt het risico vermeden dat een vader niet altijd de biologische vader is. Mitochondriaal DNA is bijvoorbeeld gebruikt bij het onderzoek naar mogelijke nazaten van de Engelse koning RichardIII.
Vikingen & Romeinen
Voor enkele honderden euro’s kun je nu dus door een bedrijfje laten uitzoeken of jouw mitochondriaal DNA ooit voorkwam bij de Vikingen, of dat een deel van jouw Y-chromosoom al bij de Romeinen te vinden was. En dan? Voel je je dan ineens een Romein, of heb je dan eindelijk een verklaring voor je liefde voor Vikingschepen? Natuurlijk niet. Zo’n test zegt helemaal niets over hoe je je voelt of wie je bent. Daarnaast is de uitkomst van zo’n test bij veel autochtone Nederlanders vrijwel identiek, omdat we allemaal gemeenschappelijke voorouders hebben.
Mark Thomas is er duidelijk over in een stuk in de Guardian: zulke tests zijn niet alleen onzin, dergelijke “nep-wetenschap” ondermijnt vooral ook de échte wetenschap. Het vergelijken van Y-chromosomaal en mitochondriaal DNA met dat van eerdere generaties is wel degelijk van wetenschappelijk nut, maar op een heel ander niveau. Over één persoon zegt het niet zoveel, maar met deze techniek kan wel de geschiedenis van hele populaties worden achterhaald. Ook het Britse wetenschappelijke voorlichtingsplatform SenseAbout Science waarschuwt voor dergelijke commerciële DNA-tests, en publiceerde een duidelijk overzicht waarin wordt uitgelegd waarom consumenten vooral niet in deze val moeten trappen.
De wetenschappers stellen terecht dat commerciële tests niets meer zijn dan astrologie: ze geven niet meer informatie dan de wekelijkse horoscoop in een damesblaadje. De uitkomst, zogenaamd specifiek voor jóu, is zo algemeen dat iedereen zichzelf er in kan vinden. En is er weer een tevreden klant afgeleverd, die zich ineens een echte Viking voelt.
15.12.2017
15:02
Ik bedoel allochtone Nederlander met eveneens Nederlandse roots.
15.12.2017
15:00
Misschien heb je er als autochtone Nederlander niet veel aan, maar als allochtone Nederlander des te meer. De verschillende ethnische afkomsten worden opgelepeld en zelfs DNA matches met anderen. Dat is wel erg leuk gebleken, want door te vergelijken met stambomen bleken de mensen met een DNA match wel degelijk familieleden en dat hielp bij de verdere speurtocht. Het zou beter zijn geweest als de schrijfster van het artikel meer genuanceerd had naar voor wie het testen van DNA wel van nut kan zijn en voor wie minder.
06.12.2017
09:43
nee ik stam niet af van de vikingen
20.09.2014
23:03
Iedereen met Noord-Europese voorouders is verwant met alle personen die rond 1000 in West-Europa woonde en nakomelingen heeft. Dit valt met statistiek en voorouder verdubbeling te bewijzen.
10.10.2013
08:47
Om een DNA onderzoek te doen of je van de Vikingen of van de Romeinen afstamt is weggegooid geld. Kun je beter een keer gaan lopen door de winkelstraten van Groningen en daarna in Maastricht. Dan zie je het verschil in lengte en bouw. Zoek dan op waarom en je hebt een vergelijkbaar antwoord. Ondanks dat blijf ik toch nieuwschierig naar de vraag of ik inderdaad afstam van Koning Cnut. Er doen zich drie verhalen de ronde en dit is er een van. Maar het verhaal alleen al werkt goed op verjaardagen ene partijen.
23.04.2013
22:04
Cornelis en Peter: inderdaad, veel kennis is strikt genomen niet nuttig, maar wel leuk om te weten. Ik ben dan ook niet tégen dergelijke tests, maar zet wel vraagtekens bij het wetenschappelijk nut. Maar als je je als consument bewust bent van het feit dat het niet meer is dan vermaak, dan is het natuurlijk prima om een dergelijke test te doen.
22.04.2013
14:56
DNA-tests maakten mij en twee verre mannelijke verwanten duidelijk door de overeenkomsten in het DNA dat wij enkele eeuwen terug een gemeenschappelijke voorvader hebben en dat zijn mannelijke nazaten voor zover het de geslachtslijnen naar ons drieën betreft inderdaad steeds zonen van de vaders waren zoals het genealogisch speurwerk had aangegeven. Aardig om te weten. Geen onzin of speculatie. Strikt genomen niet nuttig, maar dat geldt voor zoveel kennis.
21.03.2013
13:40
Als we over informatief spreken is de evaluatie van die informatie persoons afhankelijk. Is dat nu zo erg als je daar in gelooft en je tevreden voelt met een dergelijke associatie? Ik ben het zeker eens dat voor mij ook geld dat het niet echt interessant is om er achter te komen of je nu een Viking/Romeinse voorouder hebt. Misschien als dit onderzoek kan uitgebreid worden met fysieke en mentale aspecten binnen het genetische vlak we een veel leuker plaatje kunnen krijgen. Natuurlijk is het ook vaak zo, om echte goede data te kunnen gaan genereren zal je ergens moeten beginnen hoe onzinnig het ook lijkt op dat moment. “Wetenschappelijk” gezien lijkt mij dat juist net zo interessant. Daarom vind ik ook dat verhaal van Herman Paul erg toepasbaar http://tinyurl.com/csp5k94 over lumpers en splitters en heb ik er ook geen probleem mee om een autosomaal dna test voor 95 dollar (excl. ship costs) te laten maken als dat nodig zou zijn. Mischien zou dit ook kunnen helpen met het bepalen van die 50% van de genen die je wil meegeven aan je kind. Ik ben het ook niet helemaal eens met Richard over de definitie van wetenschap maar goed ik vindt die term ook helaas persoonlijk.
19.03.2013
15:30
@corneel: je hebt gelijk, ik had dit beter moeten formuleren, het gaat inderdaad om de MRCA ofwel Most Recent Common Ancestor.
19.03.2013
11:58
Eva zei:
De huidige schatting is dat iedereen die nu leeft afstamt van één persoon die slechts 3500 jaar geleden leefde.
Hermafrodiet?
Dat is de MRCA neem ik aan. Maar voor leken is dit een wat eigenaardige uitspraak, denk ik.
17.03.2013
15:03
@g.renkema: Voorouders zoeken met DNA-sequencing werkt zeker, daarmee ben ik het helemaal met u eens. Een verre neef achterhalen met een DNA-test is zeker mogelijk en interessant.
Echter, het zoeken naar je Viking/Romeinse voorouders is weinig informatief, dit is waar ik sceptisch over ben in dit stuk, zoals ook Ben d’Rivera schrijft.
@richard, natuurlijk is DNA niet de enige bepalen van wat voor mens we zijn of zullen, daar is veel meer voor nodig. Liefde van de ouders speelt hier gelukkig een onmiskenbaar grote rol bij.
17.03.2013
12:07
Eigenlijk zou de teneur van dit artikel moeten zijn dat alleen een autosomaal dna test betrouwbare informatie geeft (minimaal 7,8 cM segment/700 snp’s) over een deel van iemands voorouders tot 5 tot 8 generaties terug (afhankelijk van cold/hot spots, low recombination areas, bottleneck populations). Mitochondriaal, X en Y dna zijn inderdaad oninteressant voor genealogisch onderzoek, net als de commerciële of niet-commerciële (gedmatch.com) admixture tests die (nog) onbetrouwbaar zijn.
Een autosomaal dna test is voor 95 dollar (excl. ship costs) te verkrijgen, dat is niet duur.
17.03.2013
10:54
Ik deel uw scepsis niet; enige tijd geleden heb ik om medische redenen een dna test laten doen bij een Amerikaans bedrijf dat zowel medische als genealogische informatie uit dna haalt. Tot mijn verbazing bleek ik op verschillende chromosomen dna te delen met een Amerikaan van Nederlandse afkomst. Navraag bij mijn familie leerde dat deze man een verre achterneef is en dat we aantoonbaar (archieven) een gezamenlijke voorouder hebben rond 1825. Voorouders zoeken via next generation-sequencing werkt dus wel degelijk; ik wil u het bewijs wel toesturen.
16.03.2013
16:53
Interessant stuk, Eva!
Het is mij als leek opgevallen, dat er steeds meer aandacht is, over hoe belangrijk DNA is, en sommige mensen zeggen zelfs: Je DNA is wie je bent.
Als ik wetenschappelijke stukjes lees over nieuwe ontdekkingen over genen en DNA, dan moet ik soms denken aan een zinnetje uit een beroemde toespraak van Churchill, die (over een heel ander onderwerp) zei: ”It is a riddle, wrapped in a mystery, inside an enigma; but perhaps there is a key.”
Maar hoewel wij slechts 50% van onze genen kunnen doorgeven aan onze kinderen, kunnen wij 100% van onze onvoorwaardelijke liefde doorgeven. En voor de meeste kinderen is dat laatste aspect waarschijnlijk veel belangrijker.
Wie of wat is de mens? Ik vind dat meer een filosofische of religieuze vraag, dan een wetenschappelijke vraag.