Veel leraren verblind door neuromythen
Verschenen in Columns en Opinie, Nieuws
10 reacties
Slechts de helft van de Nederlandse leraren weet dat de hersenen niet zullen krimpen als leerlingen minder dan zes tot acht glazen water drinken op een dag. Ook vele andere ‘neuro-mythen’ zijn hardnekkig in het onderwijs, zo blijkt uit onderzoek van het LEARN! Instituut aan de VU. Dit kan tot problemen leiden als leraren onjuiste informatie gebruiken in de klas.
Breinknoppen
Wie niet bekend is met het “BrainGym” programma op Britse scholen kan ik aanraden het boek “Bad Science” van Ben Goldacre te lezen. Pas wel op dat je niet van je stoel valt. Wetenschappelijke onderbouwing van de gym-oefeningen die het brein ten goede zouden komen, is ver te zoeken. Zo beweert het programma dat kinderen “breinknoppen” vlak onder hun ribben kunnen indrukken, om hun visuele systeem te focussen op lezen en schrijven. Ook moet véél water gedronken worden. Op zich niks mis mee, ware het niet dat het even in de mond gehouden moet worden zodat het “direct door het brein geabsorbeerd kan worden”. BrainGym wordt gesubsidieerd door de Britse overheid.
Om dit soort praktijken te voorkomen is het belangrijk dat leraren (en beleidsmedewerkers) pseudowetenschap van echte feiten onderscheiden. Maar kunnen ze dit?
Neuro-mythen
Het recente VU-onderzoek bracht in kaart in welke mate Nederlandse en Britse leraren in het basis- en voortgezet onderwijs in “neuro-mythen” geloven. De leraren waren geselecteerd op interesse in het gebruiken van neuro-kennis in het onderwijs – de “risicogroep” voor verkeerde toepassing.
De officiële definitie van een “neuro-mythe” luidt: “A misconception generated by a misunderstanding, a misreading, or a misquoting of facts scientifically established (by brain research) to make a case for use of brain research in education and other contexts” (bron: OECD). Oftewel, de mythen zijn ergens wel gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek, maar verkeerd begrepen of overgenomen.
Krimpende breinen
De leraren moesten 32 stellingen over brein en leren op waarheid beoordelen: de helft testte algemene hersenkennis, de andere helft waren neuro-mythen. Hier een aantal voorbeelden. Bijna de helft van de Nederlandse leraren gelooft dat we maar 10% van ons brein gebruiken. Zo’n tweederde is ervan overtuigd dat coördinatie-oefeningen helpen bij leesproblemen. Bijna 90% gelooft dat dominantie van één van beide hersenhelften verschillen in leren kunnen verklaren.
Stellingen gebaseerd op bewezen feiten waren bijvoorbeeld dat onze hersenen uit gaan als we slapen (niet waar!) of dat leren plaatsvindt door veranderingen in neurale verbindingen (waar!). Van deze stellingen werd zo’n driekwart juist beantwoord.
Het goede nieuws is dat Nederlandse leraren gemiddeld meer algemene breinkennis hadden dan hun Britse collega’s. Toch leidt dit niet tot een realistischer beeld van hersenen en leren. Sterker nog, meer kennis was een significante voorspeller van vatbaarheid voor neuro-mythen. Leraren die geregeld populair-wetenschappelijke tijdschriften lazen waren eerder geneigd neuro-fabels te geloven.
Feit of fictie
Kennelijk is het moeilijk om feiten van fictie te onderscheiden in de populaire stukken die leraren onder ogen krijgen. Wellicht zijn ze over-optimistisch door hun enthousiasme voor het toepassen van hersenkennis, zo stellen de onderzoekers.
Het vergroten van algemene kennis over het brein is kennelijk niet genoeg om neuro-mythen tegen te gaan. De link tussen hoe de hersenen leren en wat dit betekent voor de onderwijspraktijk zal specifieker gelegd moeten worden. Dit kan bijvoorbeeld in nascholingscursussen. Ten slotte helpt het om de wetenschappelijke achtergrond van leerkrachten bij te spijkeren, zodat ze zelf kritischer zullen kijken naar onderzoeksresultaten en “brein-gebaseerde” onderwijsprogramma’s.
En dan kunnen we hopelijk voorkomen dat onze kinderen straks op school ook breinknoppen moeten indrukken en water in hun mond moeten houden.
Bronnen
Dekker S, Lee N C, Howard- Jones P and Jolles J (2012). Neuromyths in education: Prevalence and predictors of misconceptions among teachers. Front. Psychology 3:429. doi: 10.3389/fpsyg.2012.00429
Ben Goldacre, Bad Science, Londen, 2008. http://www.badscience.net/
Goswami, U. (2006). Neuroscience and education: from research to practice? Nat.Rev.Neurosci. 7, 406–413.
Schrijf een reactie
Joël van der Weele
Favoriete stukken
14.11.2012
09:42
Dank voor de discussie en veel succes gewenst!
Insgelijks, Elly
13.11.2012
17:51
Nou ja Corneel, die toon valt best mee hoor. Ik bedoel eigenlijk meer dat het een beetje zinloos is om te discussiëren over energie als je het alleen maar vanuit het verstand probeert te begrijpen. In mijn opleiding Edu-kinesiologie gaan we aan de slag met het voelen en ervaren van de positieve of negatieve energie die je voelt bij het uitvoeren van verschillende leeractiviteiten. Dat kan je ook heel nuchter benaderen door te voelen en te weten waar je zin in hebt en waarin niet. Waar je goed in bent en waarin niet of minder. De BrainGym-oefeningen helpen om er weer gemotiveerd voor te raken. Dat is verder niet uit te leggen, dat moet je meemaken; welkom in een cursus!
Dus Corneel, dat is de reden dat ik niet zo’n zin heb in verdere discussie. Er is niets mis met je toon, maar wel met het verschil in onze uitgangspunten. Die zijn alleen te overbruggen door een kennismaking met beide uitgangspunten. Het verstand kan langs deze weg (de mail), het gevoel kan alleen met het lichaam in de realistische ervaring van (in dit geval leer)activiteiten.
Dank voor de discussie en veel succes gewenst!
09.11.2012
17:05
@Elly de Wildt-Dienske
Het spijt me dat mijn toon je niet bevalt. Wat mij betreft: Ik houd juist van discussie, dus ik ervoer onze woordenwisseling niet als vervelend, maar als stimulerend.
Ik wil best naar die Amerikaanse onderzoeken kijken, maar kon ze zo snel niet ontdekken op die site. Kun je er naar linken?
Wat betreft je laatste opmerking: ik ga er zelf ook van uit dat het zenuwstelsel iets met leren te maken heeft (en wie niet?). Dat was niet mijn probleem. Het punt was dat bepaalde uitspraken bewust vaag lijken te zijn gehouden. op je website staat bijv. dat bedplassen wordt veroorzaakt door een blokkade van het energiesysteem. Wat betekent dat? Heeft dat ook met neurotransmissie te maken? Zoja, hoe gaan gymoefeningen daartegen helpen? Als je duidelijk maakt wat je bedoelt, kan ik besluiten of ik het er mee eens ben. Zoals het er nu staat, denk ik dat het gewoon niet klopt.
09.11.2012
12:45
Ja Corneel, nu begrijp ik je zorg. Maar geloof me, al die ouders, kinderen en leerkrachten die iets geleerd hebben waar ze blij mee zijn maken zich helemaal geen zorgen. En nogmaals, wij pretenderen niet wetenschappelijk onderzoek te hebben verricht (in Nederland). Is dat dan wel verantwoord om dat in de discussie als een argument te gebruiken? En heb je de onderzoeken in Amerika al bekeken, of vertrouw je dan ineens niet meer op de wetenschap? Ik ken de weerstand waar jij mee zit, heb even m’n best gedaan om iets uit te leggen, maar besteed mijn energie nu aan positievere zaken. Zoals bijvoorbeeld het opkomen voor kleuters die steeds meer gedwongen worden om letters te ‘studeren’ vanuit de angst dat ze later de boot gaan missen. Waar men bang voor is, gebeurt juist daardoor!
Overigens verbaast het me dat jij het onjuist vindt om er van uit te gaan dat elektromagnetische impulsen via het zenuwstelsel iets met leren te maken hebben. Maar nu trap ik weer in de val. Ik stop er mee. Hartelijke groet, over en sluiten wat Corneel betreft (tenminste als de toon hetzelfde blijft).
09.11.2012
11:20
Elly de Wildt-Dienske zei
<i?Mijn ervaring is: als het verhaal niet verklaard en begrepen kan worden, is het al gauw wollig en dus ongeloofwaardig.
Het verhaal is ongeloofwaardig omdat er aspecten aan zitten die onjuist of onbewezen zijn, en wollige termen doorgaans worden gebruikt om dat te verhullen. Zo is het gebruik van “energiestromen” voor “elektromagnetische impulsen via het zenuwstelsel”(communicatie tusssen neuronen?) niet erg verhelderend, en suggereert het een verband met andere onbewezen verschijnselen, zoals het bestaan van “chi” in accupunctuur .
Tenslotte vraag ik me nog af, waar maken jullie je nu zorgen over?
Niemand heeft er problemen mee als je kinderen laat sporten, of anderszins wil helpen bij leerproblemen. Het wordt zorgwekkend als het wordt opgevoerd als een wetenschappelijk bewezen methode en zo zijn weg vindt naar het reguliere onderwijs. Dan kan het ten koste gaan van methodes die wel bewezen effectief zijn tegen leerproblemen.
08.11.2012
15:17
Inderdaad hebben wij geen officieel wetenschappelijk verantwoord onderzoek gedaan. Dat wordt ook niet beweerd. Dat is overigens wel in Amerika gebeurd en te zien op http://www.braingym.org.
We stuiten hier op het onuitroeibare probleem dat bewijs dat je met je eigen ogen en oren kunt zien en horen niet officieel telt. Daar ga ik ook mijn tanden niet stuk op bijten. Voor mij is het genoeg dat kinderen met wie ik werk weer plezier krijgen in leren, dat ouders opgelucht zijn en dat leerkrachten gereedschappen in handen krijgen om kinderen met leerproblemen verder te helpen. Om het wat zichtbaarder te maken doen BrainGym-begeleiders onderzoek op één specifiek item, nl. stagnatie in het technisch leesproces. Leerkrachten die de opleiding gevolgd hebben, weten welke oefeningen voor welke leeractiviteiten werken, in dit geval dus voor lezen. Stress zorgt vaak voor een blokkade tussen het linker- en rechter brein, waardoor ze niet meer goed kunnen samenwerken. Bij de ene activiteit treedt stress op, bij de andere niet. Dat is echt heel iets anders dan dat er helemaal geen verbinding meer is, zoals bij split-brain patiënten!
Met een betere samenwerking tussen lichaam en brein wordt bedoeld dat het brein beter communiceert met alle zintuigen. Dat heeft positieve invloed op het leren. De linker- en rechterkant van het brein hebben verschillende kwaliteiten en functies en daar heeft beweging een coördinerend effect op. Alleen door te ervaren dat het zo is kun je het begrijpen en geloven. Ik besef en weet dat het moeilijk is als er een verschillende taal gebruikt wordt. Als ik het heb over energie die stroomt, dan gaat het gewoon over elektromagnetische impulsen via het zenuwstelsel. Toch krijgen mensen kriebels van ‘die wollige taal’. Mijn ervaring is: als het verhaal niet verklaard en begrepen kan worden, is het al gauw wollig en dus ongeloofwaardig. Ik zit er niet meer mee en ben blij met mijn werk. Graag leg ik het uit, dus als er concrete vragen zijn, zoals nu, dan doe ik dat. Ik zie ook nog dat Corneel niet begrijpt wat ‘lichamelijke onbalans’ betekent in dit verband. Een voorbeeld (eentje maar)is het feit dat een goede ontwikkeling van de motoriek een voorwaarde is voor later cognitief leren. Het lichamelijke evenwicht moet dus goed geoefend worden als de leerproblemen daardoor veroorzaakt worden. BrainGym-oefeningen werken o.a. aan dat evenwicht.Tenslotte vraag ik me nog af, waar maken jullie je nu zorgen over?
Met een hartelijke groet van Elly
08.11.2012
09:41
@ Corneel: bedankt voor de verduidelijking. We zijn het met je eens:
@ Elly de Wildt-Dienske: Wij praten niet zomaar ‘mee’ met anderen, maar maken ons vanuit onze professionele achtergrond (beide gepromoveerd in de cognitieve neurowetenschappen en werkzaam in hersenonderzoek en wetenschapseducatie) zorgen over deze ontwikkelingen. We geloven niet dat BrainGym schadelijk zou zijn, nee alle lichamelijke oefening draagt bij aan de ontwikkeling van een kind, maar het gaat om de bewering dat dit op een uitzonderlijk en unieke manier leesproblemen kan verhelpen. In welk opzicht heeft dit een meerwaarde boven alleen extra aandacht geven aan het probleem? Of heeft het meerwaarde boven een gewone gymles?
Wij begrijpen het BrainGym programma inderdaad niet en staan zeker open voor meer informatie. Alleen in de literatuur en op diverse websites wordt nergens uitgelegd hoe het mechanisme zou werken dat zou bijdragen aan de verbeteringen in lezen door middel van beweging. Het wordt ons niet duidelijk waarom BrainGym meer zou bijdragen aan de ontwikkeling van kinderen dan een gymles. Motorische stimulatie is uiteraard zeer belangrijk voor ontwikkeling en heeft zeker verbanden met bepaalde cognitieve ontwikkeling. Maar er is, voor zover wij weten, geen enkel bewijs voor de specifieke uitspraken die gedaan worden zoals: “Door deze bewegingen gaat de energie (weer) stromen tussen beide hersenhelften en van en naar de zintuigen. Het brein en het lichaam gaan beter samenwerken en het leren en leven wordt weer leuk!”. Hier zijn verschillende vraagteken bij te plaatsen. Wat wordt bedoelt met “energiestromen”? Als je “communicatie” bedoelt, en er zou geen communicatie zijn tussen de twee hersenhelften ben je wat verder van huis dan alleen leesproblemen (kijk naar split-brain patienten). Bij elke ervaring en stimulatie gaan er informatiestromen van de zintuigen naar de hersenen, zo werkt ons brein. Wat wordt er precies bedoelt met betere samenwerking tussen brein en lichaam?
@ Gerard Scholte: Het waren voornamelijk basisschool en VO leraren (242 in totaal). Het gaat niet om het gebruiken van kennis over de hersenen in biologielessen, maar het toepassen door leraren die graag hun lessen willen verbeteren door ze af te stemmen op hoe het brein leert en ontwikkelt. Zie ook dit artikel, verschenen in het Onderwijsblad: http://www.aob.nl/default.aspx?id=272&article=9017&q=lerarenopleider%20ontzenuwt&m=
07.11.2012
16:41
@Elly de Wildt-Dienske
Ik ben niet echt overtuigd door jouw braingym-site. In de post wordt beweerd dat er geen wetenschappelijke onderbouwing is dat gym-oefeningen het brein ten goede komen. Als ik op de site nietszeggende termen tegenkom als “lichamelijke onbalans” en “blokkades in het energiesysteem” zie ik geen reden daaraan te twijfelen. Op de site staat ook een onderzoeksverslag van Het BrainGym Trainingscentrum (niet geheel onafhankelijk, dunkt me). Resultaat: Kinderen die Braingym volgden maakten vorderingen op een leestest. Maar er was geen controlegroep (een doodzonde in wetenschappelijk onderzoek), dus er is geen enkel bewijs dat die vorderingen door het braingym-programma kwamen.
Ik wil best geloven dat kinderen die lekker sporten minder problemen hebben met leren, maar ik sta sceptisch tegenover je claim dat BrainGym kinderen helpt te leren lezen.
06.11.2012
20:46
Het is een bekend verschijnsel dat als mensen iets niet begrijpen, ze het belachelijk gaan maken. We herkennen allemaal wel de kinderen in de klas die niet mee kunnen komen en dan de clown uit gaan hangen. Sommige volwassenen hebben daar ook last van. Kennelijk ook deze Ben Coldacre die er veel energie aan besteedt om er de gek mee te steken.Er zijn verschillende reacties mogelijk bij het lezen van zoiets: je kunt het zonder kennis van zaken overnemen en er schande van spreken en er voor waarschuwen (waarvoor eigenlijk?), of je gaat je informeren over het aangedragen onderwerp. In dat geval zou ik kunnen aanraden om mijn boek ‘Fit en Slim met LeerGym’ te lezen (is vast inspirerender en gemakkelijker te lezen dan dat Engelse boek) , of te kijken op http://www.braingym.nl (is goedkoper en je komt er een heel eind mee).
Mensen die nu al zeker weten dat bewegen niets te maken kan hebben met de werking van het brein, kunnen zich de moeite besparen. Zij zullen zich er misschien aan ergeren dat mensen vertellen dat ze met BrainGym-oefeningen kinderen hebben geholpen om te leren lezen. 74% van een groep kinderen die waren vastgelopen in het technisch leesproces kwamen tot ieders blijdschap tot lezen. Daar moet echt voor gewaarschuwd worden! Kom op Nienke en Sandra, laat je niet verleiden tot ongenuanceerd meepraten en belachelijk maken van iets dat op het eerste gezicht misschien een beetje onbegrijpelijk overkomt! Ik ben benieuwd naar jullie reactie. Een hartelijke groet!
06.11.2012
12:29
Welke leraren, basisschool, VO, leraren geschiedenis of biologie?
“Wellicht zijn ze over-optimistisch door hun enthousiasme voor het toepassen van hersenkennis, zo stellen de onderzoekers.”
Hoe passen ze die kennis dan toe?
Zijn het soms allemaal biologieleraren.
Ik heb in meer dan 40 jaar lesgeven in bijna alle vormen van onderwijs nog nooit iets van het toepassen van deze “hersenkennis” gemerkt.
Het aantal leraren dat gelooft in religieuze mythen en die kennis enthousiast uitdraagt is vele malen groter en schadelijker.
En wat te denken van de psychologische mythen rond ADHD, pds nos enz.enz. en allerlei nieuwe beweringen gebaseerd op de hersenscan?
Mythen genoeg in het onderwijs, oud en modern en met grotere gevolgen.