Ook in Nederland is obesitas een groeiend probleem. Terwijl 12% van de bevolking met extreem overgewicht stoeit (een verdubbeling sinds 1990) is er geen duidelijkheid over de oorzaak. Onderzoek laat zien dat voedselreclame, de constante aanwezigheid van fastfood, iemands genetische aanleg en bacteriën in de darmen allemaal van invloed zijn. Wat je eet speelt natuurlijk ook een rol en steeds meer onderzoek verschuift in de richting van toegevoegde suikers en de invloed op diabetes, obesitas en zelfs kanker. Een besluit om suiker, net zoals alcohol en roken, aan banden te leggen wordt daardoor waarschijnlijker.

Veel vet eten en weinig bewegen, worden over het algemeen gezien als de oorzaak achter iemands vetzucht. Dat klinkt logisch maar het blijkt te naïef. Sinds de jaren 70 zijn Amerikanen bijvoorbeeld minder vet gaan eten en meer gaan bewegen, toch zijn er nergens in de wereld zoveel mensen met extreem overgewicht te vinden; 36% worstelt met obesitas en bijkomende kwalen.

Genetische aanleg en bacteriën zijn belangrijk

Voor wie de documentaire ‘Super Size Me’ kent is de oorzaak van obesitas klip en klaar. De maker van de film, Morgan Spurlock, doet zich 30 dagen lang te goed aan McDonalds; met een gewichtstoename van 13%, een te hoog cholesterol gehalte en een falende lever lijkt Spurlock aan het einde van de film op weg om een vroegtijdige dood te sterven. Een prachtig bewijs dat het eten van fastfood zeer ongezond is en tot obesitas leidt. Maar zo simpel is het volgens wetenschapper Fredrik Nyström van de Universiteit van Linköping niet. Hij stelde in de afgelopen jaren tientallen mensen aan een vergelijkbaar fastfood dieet bloot en de resultaten zijn verbazingwekkend. Terwijl proefpersonen dagelijks enorme hoeveelheden calorieën naar binnen werken, komen sommigen zo snel aan dat bij hen het experiment voortijdig moet worden beëindigd, terwijl anderen maar weinig of niet aankomen. Sommige mensen blijken om de één of andere reden dus meer bevattelijk om vet op te stapelen.

Zoals we op dit blog, in de volksrkant en in de Groene Amsterdammer eerder schreven kan dat komen door verschillen in de miljarden bacteriën in onze darmen die helpen bij het omzetten van voedsel. Maar ook onze genetische code speelt een rol, zo zijn diverse genen in de afgelopen jaren in verband gebracht met een verhoogde kans op obesitas. Daarnaast wordt ook ons eetgedrag beïnvloed door ons genetisch materiaal. Wetenschappers van Brown University in de VS publiceerden enkele dagen geleden een onderzoek waarin genen zijn geïdentificeerd die van belang zijn bij het ervaren van de mate van honger en het aantal snacks die worden gegeten. Mensen met specifieke varianten van deze genen hebben daardoor een grotere drang om meer en vaker te eten.

Dikheid snijden we gewoon weg

De drang om te eten vormt een belangrijke aanwijzing naar de ontrafeling en behandeling van overmatig gewicht. Nu bestaat die behandeling nog vooral uit het volgen van een dieet, maar dat wordt steeds vaker als een minder succesvolle optie gezien. Vooral omdat regelmatig de motivatie wordt verloren en men zoals Oprah van het ene naar het andere wonderdieet jo-jo-ed. Als alternatief wordt de toevlucht in maagverkleiningsoperaties gezocht (nu zo’n 200.000 per jaar in de VS).

Dé optie voor de te dikke en luie mens van de 21e eeuw hoor ik u al denken, je verkleint je maag, je eet daardoor minder en je bent van het probleem af (bij meer dan 50% van de mensen blijft het overgewicht daadwerkelijk weg). Maar zo blijkt het niet te werken. Veel patiënten ervaren na hun operatie direct een permanente afname in de drang om te eten. De smaak van suiker of vet, de componenten die voedsel over het algemeen zo onweerstaanbaar maken, is voor veel patiënten na zo’n operatie zelfs zo onuitstaanbaar dat hun voedselkeuzes totaal veranderen. Deze verandering in drang en smaak blijkt een fysieke oorsprong te hebben. De operatie van het spijsvertering traject vindt namelijk plaats in een gebied dat verschillende hormonen produceert die effect hebben op eetlust, het gevoel van verzadiging en op het metabolisme. Verrassenderwijs hebben de veranderingen zelfs effect op de beloningscentra van de hersenen waardoor ook het zien van eten totaal anders wordt ervaren.

Suiker slechter dan vet?

Natuurlijk speelt ook voedsel een grote rol, en ook daarin zijn inzichten drastisch aan het verschuiven (zie ook de column van de Brauw in de Volkskrant). Onderzoek lijkt steeds sterker in de richting te wijzen van overmatig suikergebruik als een oorzaak voor de ontwikkeling van type 2 diabetes en obesitas. Zo bestaat er een sterke correlatie tussen de toename in toegevoegde suikers en obesitas in de VS in de afgelopen 50 jaar. Overtuigender is dat experimenten bij muizen en mensen laten zien dat bij een grote inname van fructose (suiker bestaat uit een gelijke hoeveelheid glucose en fructose) de lever al snel symptomen vertoont die duiden op vervetting, type 2 diabetes en obesitas.

Alhoewel onomstotelijk bewijs vooralsnog ontbreekt adviseren betrokken onderzoekers om zeer matig te zijn met suiker. Dat doen ze omdat er geen voordelen zitten aan toegevoegde suikers, maar vooral omdat ze verwachten dat vervolgonderzoek zal laten zien dat overmatig suiker, zoals we dat nu bijna allemaal nuttigen, daadwerkelijk kan leiden tot leververvetting, obesitas en diabetes. In dat geval is er ook een direct verband tussen suiker en kanker, immers, obesitas en diabetes zijn een indicatie voor een verhoogde kans op allerlei soorten kanker. In New York is er het plan om de uitgifte van grote hoeveelheden suikerhoudende frisdranken te beperken. De GGD kwam afgelopen week met een vergelijkbaar plan, wat resulteerde in een onnozele column in de Volkskrant. Uiteindelijk zou dit kunnen beteken dat suiker, net als alcohol en tabak, daadwerkelijk aan banden wordt gelegd.