Het zwarte schaap Wetenschap
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Volkskrant

In november kwam de Groningse sterrenkundige Peter Barthel in het nieuws met zijn “Sinterklaaspapieronderzoek”. Hij had op een aantal plekken sinterklaas-cadeaupapier gekocht en gekeken naar de afbeelding van de maan op het papier. Veel van dit inpakpapier, ontdekte Barthel in zijn mini-onderzoekje, laat een verkeerde maan zien, namelijk een ochtendsikkeltje in de avond. Hij schreef hierover een artikel in het tijdschrift “Communicating Astronomy with the Public”, iets heel anders dan de tijdschrijften waarin hij normaal zijn wetenschappelijke ontdekkingen publiceert. Pauw en Witteman nodigden de creatieve sterrenkundige uit in hun show op sinterklaasavond, waar hij uitlegde waarom een maansikkel ‘s ochtends de andere kant op wijst dan ‘s avonds. Pure wetenschap, maar Barthel gaf er een leuke draai aan door het te koppelen aan Sinterklaas. Door zijn ludieke actie was er veel aandacht in de media voor astronomie, maar wel met een knipoog.
Te makkelijk
Maar ondanks brede media-aandacht waren commentaren op internet niet van de lucht: “Kunnen die onderzoekers ons belastinggeld niet beter gebruiken!”. “Heeft die meneer daar zo lang voor gestudeerd!” en honderden andere reacties die ik hier liever niet herhaal (lees ze bijvoorbeeld hier, als je durft). Het was duidelijk: het publiek zat niet te wachten op ludiek onderzoek, het was té makkelijk. Ook andere onderzoekers zoals sociaal-psychologen, krijgen vergelijkbaar commentaar op te “simpel” onderzoek. Men vindt vaak dat sociaal-psychologisch onderzoek slechts open deuren intrapt. Nou lijkt dat soms ook zo te zijn, maar veel van ons menselijk gedrag is wel degelijk beter in kaart gebracht door dit soort onderzoek. Maar slechts de aansprekende voorbeelden halen het nieuws, zoals onderzoek dat met man/vrouw verschillen, partnerkeuze en seks te maken heeft. Ook op die berichten komen sceptische reacties als “Dat hadden we zonder die professor ook wel geweten!”.
Te moeilijk
Maar, het moet vooral ook niet te moeilijk worden. Terwijl de populaire media massaal hetzelfde onderzoek belichten dat grappig is, makkelijk uit te leggen, of een duidelijk eindproduct heeft opgeleverd, wordt fundamenteel onderzoek steeds meer op de achtergrond gedrukt. Dat is namelijk niet in 200 woorden of in soundbites van 2 minuten in een talkshow uit te leggen. Er is nog geen medicijn gevonden? Niet interessant voor de massa. Te fundamenteel? Snappen we toch niet. Marcel Hulspas schreef hierover in De Pers: “Met z’n allen lekker dom doen. “Ook al worden in praatprogramma’s op TV de meest subtiele politieke dilemma’s besproken” (waar veel kijkers geen boodschap aan zullen hebben), zo schrijft hij , “wordt het niveau van de wetenschap teruggeschroefd naar ergens onder het Jeugdjournaal”. Dit staat een inhoudelijke discussie in de weg, want nadat de onderzoeker in drie korte zinnen zijn onderwerp wéér heeft uitgelegd, is de tijd om. Terwijl begrippen als hypotheekrenteaftrek en omvallende banken zonder blikken of blozen worden behandeld, moet iedere keer weer uitgelegd worden wat dat DNA nou precies is en dat ons lichaam uit kleine onderdeeltjes bestaat die cellen heten.
SIM of DNA?
In tijden dat iedereen weet hoe een smartphone werkt en wat een SIM-kaart is, vind ik het op zijn minst opmerkelijk dat het geen algemene kennis mág zijn dat ons lichaam uit cellen bestaat en dat DNA ons genetische materiaal bevat. Helaas blijven talkshowhosts stug hun naïviteit bewaren en doen alsof ze er helemaal niets van snappen. Met uitspraken als “ik weet nauwelijks wat ik zeg” (bij 5:00) en “ik begrijp er niet veel van” (bij 6:20) probeert Mattijs van Nieuwkerk zijn kijkers te laten merken dat hij het ook allemaal razend moeilijk vindt. Want de politiek doorgronden is belangrijk, maar wetenschap snappen is niet cool.
TV-makers van populaire talkshows lijken te denken dat de meeste wetenschap te moeilijk is voor de normale mens, en dus beginnen ze er maar niet aan. Gelukkig zijn er ook goede wetenschapsprogramma’s waar meer tijd genomen wordt voor een onderwerp, zoals Labyrint , Pavlov en Hoe?Zo! (radio). Ook zijn er zijn legio korte filmpjes over wetenschap te vinden op websites van bijvoorbeeld onderzoeksinstituten, waar onderzoekers soms zélf het initiatief hebben genomen om hun onderzoek uit te leggen (zoals FastFacts). Dat kunnen ze namelijk best wel, en vaak zelfs beter zonder dat er een presentator bij zit die doet alsof hij het niet snapt. Als in populaire talkshows op een meer volwassen manier met wetenschap wordt omgegaan, is er nog hoop dat het Nederlandse publiek fundamenteel onderzoek kan gaan begrijpen en waarderen, en niet alleen geconfronteerd wordt met te simpele wetenschap.
29.05.2012
13:34
@sudetendeutscher – daar heb je natuurlijk helemaal gelijk in, maar het zijn juist de mensen die al geïnteresseerd zijn in wetenschap die naar de BBC/Duitser kijken of via internet de goede programma’s zien.
Juist voor de passieve zapper kan Nederland wel wat meer wetenschap op TV gebruiken.
DWDD heeft trouwens veel goed gemaakt door laatst (hemelvaartsdag, 17 mei) een heel college van 45 minuten van Robbert Dijkgraaf uit te zenden. Aanrader.
27.05.2012
21:08
Ramon : “kennelijk op tv geen ruimte ofzo voor natuurkunde/wetenschap”. Op de Hilversumse zuiltjes TV zult u bedoelen. Tja.
Gelukkig zijn er ook nog Duitse algemene TV zenders, die geen tunnelvisies hebben. Zo is er al heel lang op WDR, dinsdags om 21.00 “Quarks & Co” gemodereerd door wetenschapper / natuurkundge Ranga Yogashwar. Een uitstekende leraar, glashelder , “gestochen Deutsch” sprekend. Daarnaast is er uiteraard ook concurrentie op een ander kanaal. Reacties altijd welkom, heel anders dan bij de Hilversumse zuiltjes, mijn ervaring.
Hetzelfde voor programma’s als ‘Weltspiegel’ op normale zondagen om 19.20 im ARD, ook met concurrentie als ‘Weltbilder’. En dan nog de vele top kwaliteitscabaret programma’s, als b.v. die Mitternachtspitzen, Dieter Nuhr, Fritz und Hermann, Konrad Beikircher.
Kortom: als men naar Duitse media kijkt / luistert of b.v. die FAZ, die Zeit leest, is men beter en breder geïnformeerd. Mijn ervaring.
28.02.2012
11:03
Goed stuk Eva!
26.02.2012
15:06
Goed stuk, Eva!
Bedankt ook voor de links naar de drie wetenschapsprogramma’s, ik heb zojuist eens naar een uitzending van Hoe?Zo! radio geluisterd, en het was zowel leuk als leerzaam!
26.02.2012
13:05
Leuk en goed stuk, Eva!
25.02.2012
16:54
@alex Die persiflage had ik er inderdaad in moeten beschrijven! Die is geniaal… Te laat, maar bedankt voor de tip.
24.02.2012
17:07
Las je artikel in de Volkskrant. Goed stuk.
Je haalt politiek, smartphones en eurocrisis aan, vergeet ook het voetbal niet, waar de hele natie zich vergaapt aan deskundigen die allerlei tactische subtiliteiten bespreken.
24.02.2012
16:57
Mooi stuk! Ken je de DWDD-in-3-minuten-persiflage van Henri van Loon? Het stukje daarin met de wetenschapper is ook heel raak. http://www.youtube.com/watch?v=AcUwS90IZ4A
24.02.2012
15:48
Leuk stuk, maar media is meervoud
24.02.2012
15:41
Scherp stuk Eva! Gelukkig zijn wij bij sciencepalooza wel ontzettend goed bezig!
24.02.2012
14:02
Goed stuk! Ik ben het helemaal met je eens. Er is kennelijk op tv geen ruimte ofzo voor natuurkunde/wetenschap. Het beperkt zich niet alleen tot tv. Ook websites als nu.nl bv weten écht niet waar ze het over hebben als ze weer eens iets over een fundamenteel onderzoek schrijven. Het is werkelijk tenenkrommend. Waarschijnlijk draait het allemaal weer om de clicks en de centen. Lekker makkelijk houden zeg maar.
Ik klink oud (niet zo) maar in mijn tijd was er o.a. “Horizon” en “wondere wereld” met Chriet. Beide programmas hebben behoorlijk bijgedragen aan mijn studiekeuze! Ik neem toch aan dat dat heden ten dagen voor de kids ook zo zou kunnen werken. Hopelijk krabben ze zich bij de omroepredacties nog eens goed achter de oren, want het kán best, kijk maar naar de BBC.
24.02.2012
11:28
Vraag eens aan talkshow hosts of ze zo graag domme blondjes zijn en en dan een Eva Jinek of iets moeilijks wil doen……