Terroristenvirus: Made in Holland!
Verschenen in Columns en Opinie, EOS Magazine, Focus, Volkskrant
Zowel ons voortbestaan als dat van onze veestapels lijkt steeds vaker te worden bedreigd door infectieziektes die vanuit het niets de kop op steken. De gekkekoeienziekte, SARS, Q-koorts, mond- en klauwzeer (MKZ), de varkensgriep, de vogelgriep en nu het Schmallenbergvirus zijn een aantal voorbeelden van ziektes die ons teisteren. Recent kwam daar een nog veel gevaarlijkere ziekte bij; een nieuw griepvirus, gemaakt in een Nederlands toplaboratorium. Bedoeld om een levensreddend vaccin te kunnen ontwikkelen, maar in potentie een dodelijke bedreiging voor miljoenen mensen.
In september werd naar buiten gebracht dat het de onderzoeksgroep van hoogleraar Ron Fouchier, één van de nog aanwezige wetenschappelijke toplaboratoria in Nederland, was gelukt om het gevreesde vogelgriepvirus H5N1 zo te veranderen dat het, zoals elk gewoon griepje, door de lucht kan worden verspreid. Fouchier en zijn team verrichtten de experimenten in streng beveiligde Rotterdamse laboratoria bij fretten, dieren die door hun mensachtige afweersysteem worden gebruikt om het gevaar van verschillende infectieziektes te testen. Het nieuw ontworpen griepvirus bleek voor fretten zeer besmettelijk en is dus waarschijnlijk ook zeer besmettelijk voor mensen, al is dat om overduidelijke redenen niet na te gaan.
Alhoewel het al lange tijd bekend was dat dit onderzoek op verschillende plekken in de wereld werd uitgevoerd, censureerde de Amerikaanse National Science Advisory Board for Biosecurity (NSABB) op het allerlaatste moment de belangrijkste details van het onderzoek, zogezegd uit vrees voor misbruik door onwelwillenden. Dit lijkt niet een heel reëel gevaar. Het vereist namelijk vreselijk veel expertise, geld en faciliteiten om dit soort onderzoek uit te voeren. Er lijken daarom makkelijkere manieren te bestaan om gerichte aanvallen uit te voeren, zonder dat je daarbij nog een enorm risico loopt dat je op een gegeven moment zelf het slachtoffer wordt.
Een reëler gevaar dan misbruik is dat wanneer onderzoek naar het nieuw gemaakte griepvirus toeneemt, de kans groeit dat het per ongeluk uit een laboratorium ‘ontsnapt’ en daardoor een pandemie (wereldwijde epidemie) veroorzaakt. Het zou niet de eerste keer zijn dat zoiets gebeurt. In 2004, nadat SARS een halt was toegeroepen, werden twee studenten in een laboratorium besmet, waarna ze zeven anderen besmetten van wie er uiteindelijk één overleed. In de jaren 80 ontsnapte MKZ uit een laboratorium in Flevoland waardoor verschillende boerenbedrijven besmet raakten. En het voor mensen zeer dodelijke Marburgvirus, oorspronkelijk afkomstig van Afrikaanse apen, ‘ontsnapte’ zonder dat iemand van het bestaan van het virus wist in 1967 uit een lab in het Duitse Marburg en eiste tientallen mensenlevens.
Afgelopen week hebben de belangrijkste grieponderzoekers ter wereld besloten om de komende 60 dagen onderzoek naar deze nieuwe, zeer besmettelijke H5N1 griepvirussen stop te zetten. Om het publiek gerust te stellen, zo zeggen ze zelf, en onder andere om te beoordelen of de laboratoria nog strenger moeten worden beveiligd om ongewilde uitbraken te voorkomen. Belangrijker nog, de onderzoeksgemeenschap wil de macht van de NSABB breken. Nu bepaalt de NSABB zo’n beetje wat wel en niet mag worden onderzocht en publiekelijk bekend mag worden gemaakt. Die monopolypositie van een Amerikaanse regeringsinstantie begint volgens de onderzoekers zo langzamerhand op een dictatuur te lijken. Ze leggen die macht liever bij de wereldwijde organisatie WHO.
Misschien vraagt u zich af wat de Nederlandse wetenschappers in de eerste plaats bezielde om van H5N1 een zeer besmettelijk griepvirus te maken. Over het internet doen cowboyverhalen de ronde dat het verkapt biologisch wapenonderzoek is, met als doel een virus dat door de Nederlandse overheid op elk gewenst moment kan worden ingezet! Dat zou natuurlijk kunnen , maar het volgende scenario ligt meer voor de hand. Misschien herinnert u zich H5N1 van enkele jaren geleden nog wel. De uitbraak van dit voor mensen dodelijke maar niet besmettelijk vogelgriepvirus heeft ertoe geleid dat wetenschappers de vraag zijn gaan stellen wat voor veranderingen het DNA van H5N1 zou moeten ondergaan wil het naast dodelijk tevens zeer besmettelijk bij mensen zijn. En dat is nu juist wat Ron Fouchier en zijn mensen hebben ontdekt. Door deze ontdekking kunnen we nu niet alleen in de gaten houden of het griepvirus in de natuur langzaam evolueert in de richting van een virus dat ook besmettelijk is voor mensen, maar we kunnen er ook preventief medicijnen en vaccins voor ontwikkelen. Daarmee is het waarschijnlijk de eerste keer dat er op deze manier preventief onderzoek wordt gedaan om een mogelijk zeer dodelijke pandemie te voorkomen. Bovendien zouden we op zulk vooruitstrevend onderzoek als Nederlanders ook best trots mogen wezen.
04.02.2012
23:44
Bedankt voor je film tip, ik zal er zeker gebruik van maken!
03.02.2012
16:24
In theorie is dat wel mogelijk ja, maar griepvaccins zijn meestal gericht tegen twee eiwitten van het virus (hemagglutinin en neuraminidase) die vaak veranderen wat verklaart dat er elk seizoen ook weer een nieuw vaccin is. Als je dat verkeert ‘gokt’ dan is je vaccin waardeloos.
Je hebt helemaal gelijk dat een van de problemen de capaciteit is om vaccins in bulk te produceren. Dat werd al jaren geleden vastgesteld, de capaciteit is sindsdien opgeschroefd maar is waarschijnlijk nog steeds niet groot genoeg.
Als je de film ‘Contagion’ van Steven Soderbergh nog niet hebt gezien dan raad ik je die aan. Een sobere maar spannende film, met een hele scherpe blik op hoe een griepachtig virus van de een op de andere dag al onze zwakke plekken bloot kan leggen.
01.02.2012
19:05
Hallo Tim,
Bedankt voor je antwoord. Je merkt wel dat ik er als leek niet zoveel verstand van heb, en daarom heb ik nog wat vragen.
Als we de informatie van Ron Fouchier’s griepvirus hebben, is het dan niet mogelijk om er nu al een vaccin voor te maken? Als je dat doet, zijn mensen die dat willen al ingeënt, nog voordat het virus in de natuur ontstaat. En je hoeft dan toch de details van het onderzoek niet openbaar te maken, terwijl de gewone man in de straat er toch baat bij heeft?
Als het virus in de natuur toch op een andere manier muteert dan in het onderzoek, heb je volgens mij dezelfde situatie alsof het onderzoek helemaal niet gedaan is. Daar kan je vooralsnog weinig aan doen.
En, is het misschien niet belangrijker om in een heel korte tijd heel veel vaccin te kunnen maken, als er daadwerkelijk een gevaarlijke uitbraak is, in plaats van een voorspelling die misschien helemaal niet uit gaat komen?
01.02.2012
03:55
Er zijn meerdere mutaties voor nodig en dit is waarschijnlijk 1 van de mogelijkheden. Er wordt op verschillende plekken in de wereld onderzoek gedaan naar andere mutaties en combinaties van mutaties die voor een zelfde resultaat zorgen.
Het gaat niet om het ‘monitoren’ en vinden van 1 vogel. Het gaat om hele groepen van wilde en gefokt gevogelte. Dat gebeurd nu al gedeeltelijk in bijvoorbeeld Azië. Daar worden nu al hele populaties ontdekt die sterven aan de gevolgen van de vogelgriep. Daarin gaat het niet alleen om het vinden van het virus dat zeer besmettelijk is voor mensen maar ook om tussenstappen te vinden die uiteindelijk kunnen leiden naar een voor mensen zeer besmettelijk virus.
Wat mij betreft geeft dit onderzoek ons een informatie voorsprong op wat mogelijk komen gaat. Die informatie kan wel eens zeer waardevol blijken te zijn.
31.01.2012
19:06
Beste Tim,
Dit stuk roept bij mij toch wel wat vragen op.
Zoals, heeft het team van Ron Fouchier de enige mogelijke manier ontdekt, waardoor dit virus besmettelijk wordt voor de mens, of is het slechts een van de vele mogelijkheden? Als dat laatste namelijk het geval is, dan heeft dit onderzoek wat mij betreft geen enkele meerwaarde.
Stel dat dit werkelijk de enige mogelijke variant is, waardoor het virus besmettelijk wordt. Denk je dan dat je met deze kennis die ene wilde vogel ergens in de wereld kan onderscheppen, bij wie de mutatie daadwerkelijk plaatsvind?
Verder zeg je dat wetenschappers een publicatie beslissing liever bij de WHO leggen, dan bij de NSABB. Maar bij de WHO zijn hoogstwaarschijnlijk ook landen zoals Jemen, Afghanistan, Pakistan en Iran aangesloten. Vind je het geen bezwaar dat dit soort landen deze informatie ook zouden krijgen?