Het malariavaccin komt eraan
Verschenen in Columns en Opinie, de Groene Amsterdammer, Focus

Één van de grootste uitdagingen voor immunologen is de ontwikkeling van effectieve vaccins voor infectieziektes. Voor een aantal ziektes, zoals de mazelen of polio, is het gelukt. Maar het maken van een vaccin is niet voor iedere ziekteverwekker even simpel. Dat sommige ziekteverwekkers continu veranderen en zich alsmaar aanpassen aan nieuwe situaties vergt veel geduld, slimme koppen en geluk om de juiste aanpak te vinden. Uiteindelijk wordt het harde werk aan vaccinontwikkeling beloond, zoals blijkt bij de nieuwste studies met malariavaccins.
Bijna één miljoen mensen overlijden jaarlijks aan malaria, 85 % hiervan zijn kinderen onder de 5 jaar. De meeste mensen sterven in Afrika omdat daar de meest gevaarlijke malariavariant voorkomt. De WHO en stichtingen zoals de Melinda en Bill Gates foundation doen er veel aan om malaria terug te dringen; zo wordt in getroffen gebieden staand water – broedplaatsen van de malaria overdragende muggen – drooggelegd, en worden er mosquitonetten uitgedeeld. Een succesvolle aanpak, die echter langdurige discipline vergt, want de muggen komen snel terug en met hun de parasiet. Een snelle behandeling van malariapatiënten is ook cruciaal omdat zij de parasiet weer aan de muggen kunnen doorgeven. De afgelopen decennia hebben we voor de behandeling een heel goed werkend middel gehad: artemisinin, afkomstig van een oude Chinese receptuur. Maar ondanks dat waarschuwde de WHO al in 2009 dat de eerste resistente malariaparasieten gevonden zijn. Reden genoeg om ook in ontwikkeling van een vaccin te investeren.
Momenteel worden meerdere vaccins getest. Één aanpak is om de hele parasiet uit geïnfecteerde muggen te isoleren en hem te doden alvorens men het vaccin toedient. Met deze aanpak die vergelijkbaar met het poliovaccin is komt het afweersysteem met hetzelfde materiaal in aanraking wat het tijdens een infectie tegen zal komen; namelijk de sporen die door de muggenbeet in de bloedbaan terecht komen. De eerste data van deze studie zijn een paar weken geleden gepubliceerd en zijn nog niet heel sterk: slechts 2 van de 10 vrijwilligers waren beschermd voor malaria. Daarnaast is het vaccin instabiel en nog niet geschikt voor transport of langdurige opslag – wat een groot probleem vormt voor de toepassing in afgelegen gebieden in Afrika.
Een tweede vaccin heeft tot nog toe meer succes en wordt sinds 2009 getest in een grootschalige studie met 15.000 kinderen in verschillende Afrikaanse landen. Dit vaccin maakt gebruik van één malaria-eiwit dat gekoppeld is aan een helpereiwit van het hepatitis B virus. Het idee hierachter is dat het helpereiwit sterke afweerreacties aanwakkert en als een soort neveneffect antistoffen voor het malaria-eiwit worden aangemaakt. Met dit vaccin zijn in de (kleinere) voorstudies maar liefst 50% van de gevaccineerde kinderen beschermd. Dit is nog lang niet wat we gewend zijn van de vaccinaties die onze kinderen krijgen voor andere ziektes- en toch is het een grote vooruitgang. Het vaccin is al werkzaam in kinderen vanaf 6 weken en kan veilig worden toegediend in combinatie met andere vaccins – een eigenschap die in gebieden met matige toegang tot medische voorzieningen zeer belangrijk is. De eerste resultaten uit de grote internationale veldstudie zijn zeer recentelijk gepubliceerd en geven dezelfde resultaten.
Dit resultaat geeft goede hoop. Het vaccin is met 50% bescherming verre van perfect- en daarom is verder onderzoek voor verbetering cruciaal. Dankzij publieke en private fondsen wordt ruimschoots in deze studies geïnvesteerd, dus binnen de komende 15 jaar zullen we hoogstwaarschijnlijk een goed vaccin hebben.
16.11.2011
22:57
Hoi Monika, je hebt me tuk met efficacy van rabies vaccine. Maar dat vaccin wordt niet op grote schaal uitgerold om rabies uit te roeien. Dat gaat met RTSS wel gebeuren en dat is het risico. En Bill en Melinda Gates hebben echt de touwtjes in handen samen met GSK wbt RTSS. Technisch publiek-privaat, maar pas op voor tunnelvisie.
Ik heb met mensen van ministeries gesproken van verschillende EU member states en die zeggen: ja, in deze tijden gaan we iets anders met ons geld doen want B&M pompen er al een tienvoud in ten opzichte van wat wij te besteden hebben.
Ik vroeg het gister op de man af aan de Professor die de Malinese regering moet gaan adviseren over het uit rollen van het vaccin. Hij onderschreef alle onderstaande problemen. Hij heeft een niet te benijden beslissing voor de boeg. Kijk ook in de comments van de NEJM paper online voor wat signalen van de mensen op de grond.
http://www.nejm.org/doi/full/10.1056/NEJMoa1102287#t=comments
RTSS is een triomf van de lange adem. De ontwikkeling is al meer dan 20 jaar bezig: veel beren zijn vakkundig van de weg geschoten. Maar we moeten waken voor halleluja.
16.11.2011
19:22
HI Mark,
ik hoopte eigenlijk dat het uit mijn stuk ook duidelijk zou zijn dat ook ik 50% efficacy niet voldoende acht – en dat ook ik vind dat er meer ontwikkeling gedana moet worden (anders had ik de recente studie uit science (October 2011) er niet bij gehaald. maar 50% is ook al heel wat, en betekent mijn inziens dat het haalbaar is om een goed vaccin te ontwikkelen. En ja, die ontwikkeling acht ook ik noodzakelijk
Overigens is het malariavaccin met 50% NIET het slechtste vaccin dat er is – rabies had altijd 30% efficacy voor bescherming. En ook dat vaccin is al best een tijdje op de markt. Ook daar is onlangs verbetering voor gekomen, al weet ik de getallen niet hoeveel beter het nu is. de 100% zal ook het nieuwe vaccin niet halen.
16.11.2011
17:02
Monika! hier is collega auteur Mark. Goed dat je de resultaten van het RTSS vaccin onder de aandacht brengt maar ik ga en moet hier mijn kanttekeningen bij zetten. Eerst de disclaimer: ik werk voor een organisatie die o.a. Malaria vaccin ontwikkeling financiert en technisch ondersteunt (www.euvaccine.eu)
Over dit vaccin en de manier waarop het wordt gepositioneerd heb ik eerder dit jaar een stukje geschreven (http://www.sciencepalooza.nl/2011/05/vaccins-zijn-geen-software/) en daar ben ik het nog steeds mee eens.
Sterker nog, na op congressen de Bill en Melinda Gates foundation en GSK presentaties te hebben gezien, ben ik het er nog MEER mee eens. Allereerst en belangrijkst: dit vaccin lijkt slechts in 50% bescherming te geven. Nog nooit is een vaccin met zo’n lage effectiviteit uitgerold. Verder is dit onderzoek gedaan in combinatie met geïmpregneerde bednets en deet. Dus in delen van malaria endemisch gebieden waar die voorzieningen er niet zijn is het risico op lagere effectiviteit heel groot. Vervolgens zit je dus met het grote probleem in de mogelijke implementatie van dit vaccin. Hoe zorg je ervoor dat de moeder in de rij bij de kliniek in de steppes van Burkina Faso goed begrijpt dat van de 10 kids er maar 5 of minder beschermd zijn. Risk and Benefit verhaal. En hoe zorg je dat een mogelijke teleurstelling in een populatie niet de roll out van de follow-up generatie vaccins (>80%) verstoord of zelfs onmogelijk maakt.
Als laatste grote risico is dat het geld dat nodig is om de follow-up generatie vaccin (>80% efficacy) te ontwikkelen weg trekt. Dit vindt nu al plaats omdat geldverstrekkers zeggen: maar er is toch een vaccin??
Kortom, het is fantastisch dat er licht aan het eind van de Malaria tunnel gloort en dat we over 10 jaar zeker een vaccin hebben. Maar dat is niet RTSS. Dus dit moet duidelijk, eerlijk en NU verteld worden aan de stakeholders EN het publiek.
Groet! Mark