Kantines waar je dunner van wordt
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Volkskrant
47 % van de Nederlanders is te dik (CBS). Als u het niet bent, dan waarschijnlijk uw buurman wel. Zowel de buurman als de overheid willen van die extra kilo’s af (ze kosten tussen 600 miljoen en 2 miljard per jaar, Klink e.a. 2008), maar hoe? De buurman probeert het met een dieet, de overheid met informatievoorziening, maar nog steeds worden we elk jaar dikker. Twee studies die afgelopen maand verschenen laten een onwaarschijnlijke oplossing zien: leg dikmakende producten tien centimeter verder weg, en verander de plaats ervan op de menukaart.
Een kilo per jaar
In de eerste studie veranderde een team van Amerikaanse onderzoekers hoe lastig het is om iets uit een saladebar op je bord te scheppen (Rozin e.a., 2011). De olijven, de kaasblokjes en de tonijn legden ze in het midden van de bar, onder de plastic overkapping; de komkommers, de champignons en tomaten eromheen, op de makkelijker bereikbare plaatsen. Dat kleine verschil maakte dat de gemiddelde kantineganger 13% minder van de ‘zware’ producten koos en die verving door de lichte, makkelijker bereikbare. Als de zware producten niet met een lepel, maar met een grote pincet gepakt moesten worden, leidde dat tot 16% minder consumptie. De studie duurde een half jaar. In een heel jaar zou één van deze simpele ingrepen leiden tot 3500 kilocalorieën minder per persoon. Dat is bijna een halve kilo lichaamsvet minder. Precies die halve kilo die buurmannen nu gemiddeld ieder jaar aankomen.
Menukaarten
Het resultaat van de tweede studie (Dayan en Bal-Hillel, 2011) is nog verbazingwekkender. Een psychologiestudent uit Jeruzalem wist dat mensen altijd het eerste en het laatste woord van een voorgelezen rijtje beter onthouden dan die in het midden. Hij vroeg zich af of dat effect ook op zou treden bij het lezen van menukaarten. Dat lag niet erg voor de hand, want een rijtje woorden dat wordt opgelezen is iets heel anders dan een lijst gerechten die je op ieder moment weer terug kunt lezen. Toch vond hij een relatief groot effect: als een gerecht van het midden van de menukaart werd verplaatst naar het begin of einde, werd het 20% vaker besteld. Met deze ingreep hebben restaurants dus enorme invloed op wat er besteld wordt.
Onschuldige manipulaties
Is dit het langverwachte wondermiddel tegen overgewicht? De maatregel is dirt cheap, makkelijker door te voeren dan een snacktaks of maagverkleining, en heeft meetbaar resultaat. Dat laatste kun je van veel andere overheidsmaatregelen tegen overgewicht niet zeggen. In Groot-Brittanië is het verplicht gesteld om op de verpakking van producten in stoplicht-kleurcodes te vermelden hoeveel vet, zout en suiker erin zit. Zo’n ingreep maakt keuzes niet gezonder (Hoefkens e.a., 2011). Het lukt het de buurman niet om zelf zijn gedrag op basis van informatie te veranderen; die verandering moet uit de omgeving komen. Als er onschuldige manipulaties van de omgeving zijn die mensen gezonder maken, zouden zorgverzekeraars, de Consumentenbond en de overheid hier op moeten springen, met informatie, ranglijsten en richtlijnen voor bijvoorbeeld school- en bedrijfskantines.
En als uw buurman er niet in gelooft- des te beter, dan heeft hij er ook niets tegen om het uit te proberen.
19.07.2011
18:52
Beste Aron,
Als je zegt dat het enige dat werkt, gevarieerd en met mate eten is, dan ben ik het helemaal met je eens.
Dat frituurolie een label ‘gezonde keuze’ krijgt van de Albert Heijn, spreekt wat mij betreft boekdelen. Nu is frituurolie minder schadelijk dan hard vet, maar beiden zouden van mij het stickertje ‘dik makend’ krijgen.
Als je zo’n handig friteuse apparaat gekocht hebt, dan begin je opeens in de supermarkt ook oog te krijgen voor die grote vriezers, met voorgebakken friet, bitterballen, frikadellen, loempia’s etc. 20 Jaar geleden waren die vriezers er niet, nu zijn ze niet meer weg te denken.
Volgens mij moeten mensen van gezond eten geen ‘rocket science’ maken, want dat is het helemaal niet.
Mijn drie stickertjes zouden wellicht lomp overkomen, maar ik denk wel dat ze effectief zouden zijn.
Sterker nog, ongeveer 80% van alle eetbare producten in de supermarkt zou van mij het stickertje ‘dik makend’ krijgen. Als voorbeeld: Alle soepen en sauzen (ook in pakjes), alle snoep, alle dranken met veel suiker, alle kant-en-klaar maaltijden, alle frituurproducten.
Graanproducten, zoals bruin brood, en pasta zouden het stickertje ‘neutraal’ krijgen. En alle verse groenten en fruit zou het stickertje ‘vermagerend’ krijgen.
Veel mensen gaan op dieet, maar een dieet heeft geen enkele zin, tenzij je eetpatroon wijzigt. Als je dat namelijk niet doet, ben je binnen een maand weer overgewicht. Het is dus veel belangrijker om je eetpatroon te wijzigen, dan wordt je gewicht vanzelf minder, en dan blijft het ook minder.
Hoe doe je dat? Dat is niet zo moeilijk, je maakt gewoon keuzes volgens de Schijf van Vijf, zoals uitgelegd door het voedingscentrum.
19.07.2011
17:43
Dat getal klopt natuurlijk, een kilogram lichaamsvet levert zo’n 7000kcal op. Maar spijsvertering werkt niet zodanig dat minieme deficiënties als 10kcal/dag lange-termijneffecten hebben (n=1 eigen ervaring). Nu, misschien als je de hele dag op bed ligt met steeds dezelfde hartslag en omgevingstemperatuur.
Evenzogoed zal twee dagen vasten met daarna hervatting van precies hetzelfde dieet voor de meesten geen halve kilo vet afvallen betekenen, als het lichaam niet is ingesteld op vet verbranden. Daarentegen zal een deficiëntie van zeg 500kcal/dag met veel beweging op lage intensiteit vrij betrouwbaar een halve kilo per week opleveren.
Maar goed, het artikel gaat natuurlijk over of je onbewust mensen minder danwel beter kunt laten eten. Ik zou dan vooral inzetten op geen suiker. Geraffineerde suiker is niet nodig in het lichaam (tenzij voor duurinspanning), dat er ook slecht mee om kan gaan. Het is ook geen wonder dat het dikste land ter wereld, de VS, in zowat elk product suiker (HFCS) heeft zitten. Vetten geven je nog een verzadigd gevoel.
19.07.2011
13:11
@Aron: Ik was ook skeptisch. Maar het lijkt geaccepteerd: als je zoekt op “caloric equivalent of weight” gebruikt iedereen de maat van Wishnofsky, 3500 kcal/pound, hoewel uit 1958. Het is 2 dagen vasten, zeg maar.
@Jacques: Goed punt, maar de vervanging van zwaar (olijven, feta etc) door licht verteerbaar (sla, tomaat, komkommer) gaat hier toevallig van dure naar goedkope inkoop. De verkoper verdient per bakje dus ook nog meer.
@Richard: stickertjes, voorlichting- ik ben skepticus (http://www.ajcn.org/content/early/2011/06/15/ajcn.111.013417.abstract). Weg met de frisdrankautomaten op scholen, dat tikt aan!
19.07.2011
10:20
@Richard: zo makkelijk is het niet. Bij de Albert Heijn heb je nu een label “gezonde keuze”, dat staat ook gewoon op frituurolie. Geen enkel product is op zichzelf “vermagerend”. Het enige wat goed werkt is gevarieerd en *met mate* eten. Overigens is calorieën tellen een simpele en doeltreffende eerste methode.
Ik ben zelf voorstander van betere voorlichting, liefst in het onderwijs. Liever koken op school dan tekenen. Je kunt niet op ouders vertrouwen hun kinderen gezonde eetmanieren aan te leren, terwijl die wellicht de grootste individuele impact op de algemene volksgezondheid hebben.
@artikel: Wie denkt dat 3500kcal per jaar / 365 dagen = 10 kcal per dag een verschil maakt? Dat is nog geen minuut wandelen.
16.07.2011
12:50
Dat er opvallend meer mensen dik zijn dan vroeger, is volgens mij een probleem dat vooral de laatste 20 a 30 jaar ontstaan is. Wat is er sindsdien veranderd? Ik denk hoofdzakelijk, het feit dat mensen niet meer zelf hun voedsel bereiden, maar het kant-en-klaar kopen, in de supermarkt of een restaurant. Wij zijn meer afhankelijk geworden van voedselproducenten, en onze kennis van voedsel is minder dan vroeger. Het gemiddelde portie eten dat vandaag op het bord ligt, bevat meer vet, zout en suiker, dan vroeger. Dat heeft volgens mij 2 redenen:
1. Vraag maar aan iedere kok, met vet, zout en suiker maak je alles lekker.
2. Vet, zout en suiker zijn heel goedkoop
En voedselproducenten weten dat als geen ander.
Het idee dat Eva beschrijft, namelijk het fysiek net iets moeilijker maken om ongezonde producten te kiezen, vind ik geweldig. Maar ja, hoe doe je dat in de supermarkt? Als kleurcodes op producten niet werken, is het misschien een idee om alle kant-en-klaar producten te voorzien met een keuze van drie stickertjes: ‘dik makend’, ‘neutraal’, en ‘vermagerend’. Want het aantal calorieën en de ingrediënten vermelden, is volgens mij informatie die veel te technisch is. Als ik mensen in de supermarkt iets zie kopen, dan leest vrijwel niemand dat soort informatie, behalve als ze een kind hebben met een bepaalde allergie.
15.07.2011
23:15
Waarom wordt er altijd gekeken dat iemand te veel eet. En niet HOE komt het dat iemand teveel eet. Eet maar eens 10 eieren in een half uur. Na 4 eieren ga je al kotsend weg. Ga maar 10 verse witte boterhammen eten. Is een makkie.
Hiermee geef ik aan dat eiwitten veel meer vullen dan verse witte boterhamen. Bij heel wat mensen is de leptine productie niet in orde,vandaar dat ze meer gaan eten. Mensen die eiwit rijk eten zitten veel eerder vol.
Verder ken jij chocolade,chips en snoep freak. Ik ken ze genoeg. Maar ik hoor nooit dat iemand verslaafd is aan biefstuk en 10 biefstukken eet.
15.07.2011
15:42
Probleem is dat de cateraar het meest verdient aan de producten die 10 cm verder zouden moeten liggen. Daarom worden ze vermoedelijk juist 10 cm dichterbij gelegd.
15.07.2011
14:56
Een leuk boek over deze subtiele doch zeer effectieve beïnvloedingsmechanismen is “Nudge”, van Thaler en Sunstein. Ze beschrijven vele situaties waarin je, met bv. kleine aanpassingen in de presentatie van opties, mensen kunt stimuleren gezonder te kiezen. Aanrader!
15.07.2011
14:43
Leuk stuk! Ook in Nederland, vooral Wageningen, wordt veel van dit soort onderzoek gedaan. Daar kijkt men bijvoorbeeld naar “satiety”, het ” volle” gevoel dat je krijgt bij het eten en dat je doet stoppen met verder eten. Het blijkt dat eten waarop je moet kauwen dit verzadigde gevoel meer geeft dan hap-slik-weg eten. Een even grote hoeveelheid vloeibare calorieen (denk aan frisdrank) wordt daarentegen nauwelijks opgemerkt door je interne calorieen-teller. Dan blijf je dus doordrinken.