47 % van de Nederlanders is te dik (CBS). Als u het niet bent, dan waarschijnlijk uw buurman wel. Zowel de buurman als de overheid willen van die extra kilo’s af (ze kosten tussen 600 miljoen en 2 miljard per jaar, Klink e.a. 2008), maar hoe? De buurman probeert het met een dieet, de overheid met informatievoorziening, maar nog steeds worden we elk jaar dikker. Twee studies die afgelopen maand verschenen laten een onwaarschijnlijke oplossing zien: leg dikmakende producten tien centimeter verder weg, en verander de plaats ervan op de menukaart.

Een kilo per jaar
In de eerste studie veranderde een team van Amerikaanse onderzoekers hoe lastig het is om iets uit een saladebar op je bord te scheppen (Rozin e.a., 2011). De olijven, de kaasblokjes en de tonijn legden ze in het midden van de bar, onder de plastic overkapping; de komkommers, de champignons en tomaten eromheen, op de makkelijker bereikbare plaatsen. Dat kleine verschil maakte dat de gemiddelde kantineganger 13% minder van de ‘zware’ producten koos en die verving door de lichte, makkelijker bereikbare. Als de zware producten niet met een lepel, maar met een grote pincet gepakt moesten worden, leidde dat tot 16% minder consumptie. De studie duurde een half jaar. In een heel jaar zou één van deze simpele ingrepen leiden tot 3500 kilocalorieën minder per persoon. Dat is bijna een halve kilo lichaamsvet minder. Precies die halve kilo die buurmannen nu gemiddeld ieder jaar aankomen.

Menukaarten
Het resultaat van de tweede studie (Dayan en Bal-Hillel, 2011) is nog verbazingwekkender. Een psychologiestudent uit Jeruzalem wist dat mensen altijd het eerste en het laatste woord van een voorgelezen rijtje beter onthouden dan die in het midden. Hij vroeg zich af of dat effect ook op zou treden bij het lezen van menukaarten. Dat lag niet erg voor de hand, want een rijtje woorden dat wordt opgelezen is iets heel anders dan een lijst gerechten die je op ieder moment weer terug kunt lezen. Toch vond hij een relatief groot effect: als een gerecht van het midden van de menukaart werd verplaatst naar het begin of einde, werd het 20% vaker besteld. Met deze ingreep hebben restaurants dus enorme invloed op wat er besteld wordt.

Onschuldige manipulaties
Is dit het langverwachte wondermiddel tegen overgewicht? De maatregel is dirt cheap, makkelijker door te voeren dan een snacktaks of maagverkleining, en heeft meetbaar resultaat. Dat laatste kun je van veel andere overheidsmaatregelen tegen overgewicht niet zeggen. In Groot-Brittanië is het verplicht gesteld om op de verpakking van producten in stoplicht-kleurcodes te vermelden hoeveel vet, zout en suiker erin zit. Zo’n ingreep maakt keuzes niet gezonder (Hoefkens e.a., 2011). Het lukt het de buurman niet om zelf zijn gedrag op basis van informatie te veranderen; die verandering moet uit de omgeving komen. Als er onschuldige manipulaties van de omgeving zijn die mensen gezonder maken, zouden zorgverzekeraars, de Consumentenbond en de overheid hier op moeten springen, met informatie, ranglijsten en richtlijnen voor bijvoorbeeld school- en bedrijfskantines.

En als uw buurman er niet in gelooft- des te beter, dan heeft hij er ook niets tegen om het uit te proberen.