Chronisch vermoeid, oorzaak weer onbekend
Verschenen in Columns en Opinie, de Groene Amsterdammer, Focus, Nieuws
13 reacties
In 2009 komt de langdurige zoektocht naar de oorzaak van chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS, ook bekend als ME) in een stroomversnelling; er wordt namelijk een virusinfectie gevonden bij CVS-patiënten. Een belangrijk resultaat omdat hiermee voor het eerst een duidelijke aanwijzing lijkt gevonden voor de oorzaak van deze ziekte. Twee jaar en minstens tien wetenschappelijke studies later lijkt het onderzoek weer terug bij af. Het wetenschappelijk tijdschrift Science publiceerde deze maand een Editorial Expression of Concern, de opmaat tot het terugtrekken van het oorspronkelijke artikel.
Wereldwijd lijden 17 miljoen mensen aan CVS; in Nederland zo’n 27.000. De symptomen zijn ondermeer snel uitgeput raken, waarna herstel dagen duurt. Combineer dit met pijn, duizeligheid, ontstekingen, concentratie- en geheugenproblemen en normaal functioneren is eigenlijk onmogelijk. De oorzaak is een raadsel, zelfs na decennia wetenschappelijk onderzoek. Is er überhaupt één oorzaak of zijn er meerdere? Zit het deels tussen de oren? Een frustrerende onduidelijkheid, vooral voor patiënten.
Lombardi en collega’s publiceerden in 2009 een artikel waarin zij de aanwezigheid van een virus aantoonden in een groep mensen met CVS. Het zogenaamde XMRV kwam in 67% van de patiënten voor en slechts in 3,7% van gezonde controles. XMRV hoort bij een groep virussen die kanker in muizen veroorzaken en infectie van mensen was eigenlijk onbekend. Deze resultaten wezen volgens de onderzoekers sterk op een rol voor XMRV bij CVS. Welke is onbekend, maar dat zou vervolgonderzoek moeten gaan uitwijzen. De ontdekking van aanwezigheid van XMRV bij CVS-patiënten betekende dat er eindelijk een oorzaak van deze onbegrepen ziekte binnen bereik was gekomen en logischerwijs door een onbekend virus. De opluchting die volgde was groot bij zowel wetenschappers, artsen als patiënten. Zie ook de eerder verschenen column van Tim.
Nu komt het vervelende gedeelte: mensen zijn niet geïnfecteerd met XMRV. Minstens tien serieuze pogingen om de resultaten van Lombardi te herhalen, liepen op niks uit. XMRV werd in het geheel niet meer aangetoond. In het meest recente nummer van Science wordt door Knox en collega’s beschreven hoe voor een deel dezelfde patiënten getest zijn als in het oorspronkelijke onderzoek. Resultaat: weer geen virusinfectie aangetoond. In het daaropvolgende artikel proberen Paprotka en collega’s de resultaten uit 2009 te verklaren. Als ware detectives gaan de onderzoekers terug naar de eerste keer dat XMRV werd aangetoond, namelijk in gekweekte, menselijke prostaatkankercellen. Deze kankercellen zijn ongeveer 20 jaar geleden meerdere malen opgekweekt in muizen. Dit is een methode om tumorcellen te vermeerderen. Deze muizen hadden in hun DNA twee virussen die voor 99,92% overeenkomen met XMRV. Tijdens herhaaldelijk opgroeien van de kankercellijn in muizen is waarschijnlijk XMRV ontstaan en vervolgens aanwezig gebleven. De geïnfecteerde cellen werden vervolgens voor verder onderzoek gebruikt. De meest waarschijnlijke verklaring voor de vondst van XMRV in CVS-patiënten is volgens de onderzoekers vervuiling met deze kankercellen in het laboratorium.
De schrijvers van het oorspronkelijke artikel zijn nog niet overtuigd door alle tegenpublicaties. In een serie scherp geformuleerde brieven aan Science proberen ze hun gelijk aan te tonen. Zo wordt een pijnlijke situatie, nog pijnlijker. Het corrigeren van fouten, maakt onderdeel uit van de wetenschap. Dat maakt het echter niet leuk voor de mensen waar het eigenlijk om gaat, de patiënten. Een klein hart onder de riem is misschien dat de meeste onderzoekers nog steeds denken dat een infectie de oorzaak kan zijn. Patiënten hebben namelijk wel een geactiveerd afweersysteem, wat duidt op een aanwezige ziekteverwekker.
Afbeelding: http://www.wannesart.be
Schrijf een reactie
Joël van der Weele
Favoriete stukken
02.03.2012
19:20
Beste Yuri Matteman,
Gelukkig pakken de media het onderwerp nu wel op.
Een fantastisch mooi voorbeeld van propaganda is dit bericht over het onderzoek van Sanne Nijhoff in Medisch Contact: Internetbehandeling helpt tegen CVS.
Zie: http://medischcontact.artsennet.nl/Nieuws-26/Nieuwsbericht/111371/Internetbehandeling-helpt-tegen-CVS.htm
Eerst zorgen de onderzoekers er voor dat ze de ernstig ziek bedlegerige patienten (plotseling ziek na een virus of na een bacterie of een parasiet) niet meenemen in de onderzoekspopulatie. Vervolgens wordt een liberale definitie van herstel gehanteerd waardoor het herstel (op basis van zelfrapportage) van 36 tot 63% (af te leiden uit appendix artikel) stijgt. En vanzelfsprekend is de usual care (waaronder ook de voorheen zogenaamde evidence based CGT/GET) niet meer effectief want het nieuwe goedkoper product moet in de markt gezet worden.
Dan heb je een student uit eigen kring die wel bereid is dit onder vakgenoten in Medisch Contact uit te venten en spreekt over 63% genezing – terwijl in het artikel ‘de genezing’ nog steeds met schoolverzuim gepaard kan gaan. En vanzelfsprekend is er ook een journalist van de Volkskrant (1/3/2012) zo vriendelijk geweest om deze propaganda te verspreiden.
25.11.2011
19:49
Beste Yuri Matteman,
We zijn allen vertrouwd geraakt aan de veelvuldig in de media verspreide propaganda voor de genezende werking van cognitieve gedragstherapie.
Wellicht dat deze analyse van David Tuller, een weldenkende journalist bij de New York Times, (ook) kan verklaren waarom de Nederlandse media zo vaak de plank mis slaan als het gaat om de berichtgeving over ME/CVS.
http://www.virology.ws/2011/11/23/chronic-fatigue-syndrome-and-the-cdc-a-long-tangled-tale/
22.11.2011
14:07
Beste Jan Jansen,
Ik weet niet waarom media wel of niet aandacht aan iets besteden. Misschien wel omdat er al vaker resultaten als doorbraken werden gebracht en uiteindelijk genuanceerd moesten worden. De schrijvers van dit artikel zijn in ieder geval zelf heel voorzichtig met hun conclusies en gaan nu verder onderzoek doen. Ik hoop dat daar verdere verklarende resultaten uitkomen.
20.11.2011
15:34
Beste Yuri Matteman,
Waarom wordt er in de media zo weinig aandacht besteed aan dit belangrijke nieuws?
http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0026358
Wel bijvoorbeeld door de BBC opgepakt ..
http://www.bbc.co.uk/news/health-15401746
En de Noorse media raken er niet over uitgepraat.
Zie bijvoorbeeld: http://www.youtube.com/watch?v=jfpW4zKMaAs
Jan Jansen
13.09.2011
10:15
Beste Johan,
Ik heb de afbeelding gevonden op een informatiesite over CVS (die ik nu niet meer kan vinden) en heb toen via Google nog wel gezocht naar de bron. Zonder resultaat. Ik heb vervolgens, omdat het zo’n mooie afbeelding is besloten de afbeelding toch te gebruiken.
Mijn excuses hiervoor, dank voor de toestemming en ik heb uw link toegevoegd aan het artikel hierboven.
13.09.2011
08:46
Mag ik jullie er op wijzen dat mijn creatie ‘so tired’ hier gepubliceerd wordt zonder mijn toestemming. Als cvs patient voel ik me enerzijds vereerd maar toch vind ik het spijtig dat mijn copyright niet gerespecteerd wordt.
Bij deze geef ik mijn toestemming om mijn afbeelding te gebruiken maar een link naar mijn website had ik wel geapprecieerd.
Dank U.
http://www.wannesart.be
21.07.2011
20:28
Hierbij maak eenieder attent op de recente verschijning van dit artikel in het Tijdschrift voor Psychotherapie met een helder en degelijk onderbouwde stellingname (zie onder). Het artikel onderbouwt de stellingname van Matteman dat een infectie nog steeds de oorzaak kan zijn.
ME/CVS, de psychotherapeut en de (on)macht van het evidencebeest.
Tijdschrift voor Psychotherapie. 2011; (37)4: 233-258.
Frank N.M. Twisk, Rob J.W. Arnoldus en Michael Maes.
Cognitieve gedragstherapie (CGT) / progressieve inspanningstherapie (GET) is volgens opiniemakers de enige bewezen effectieve behandeling voor Myalgische Encephalomyelitis (ME ) / Chronische Vermoeidheidssyndroom (CVS).
Onderzoek toont echter aan dat de psychosociale verklaringsmodellen van Vercoulen en anderen, dé rechtvaardiging voor CGT/GET, niet houdbaar zijn.
CGT/GET is niet alleen ineffectief, maar zelfs potentieel schadelijk voor een grote groep ME/CVS-patiënten.
Karakteristieke symptomen, zoals pijn, vermoeidheid en cognitieve klachten, maar bovenal verergering van klachten na een minimale inspanning (post-exertional malaise) kunnen op plausibele wijze medisch verklaard worden uit intracellulaire inflammatie, oxidatieve/nitrosatieve stress en gevolgschade daarvan, metabole dysfunctie, gastro-intestinale abnormaliteiten enzovoort.
De dominantie van het psychosociale verklaringsmodel heeft grote gevolgen voor patiënten: medisch, juridisch, psychisch en sociaal.
Psychotherapeuten en psychologen zouden vraagtekens moeten zetten bij een rol als behandelaar van ME/CVS.
Doen zij dat niet, dan zullen ME/CVS-patiënten geneigd zijn om psychologische begeleiding te mijden terwijl die wel helpend kan zijn bij het omgaan met de ziekte.
Dit is de boodschap van de auteurs:
ME/CVS is (bio)logisch verklaarbaar; de huidige behandeling is ineffectief en zelfs potentieel schadelijk.
Volgens de gangbare opinie is Myalgische Encephalomyelitis (ME) / Chronische Vermoeidheidssyndroom (CVS) een lichamelijk onverklaarde aandoening en is gedragstherapie (CGT), in combinatie met progressieve inspanningstherapie (GET), de enige bewezen effectieve behandeling.
In een artikel in het Tijdschrift voor Psychotherapie (juli 2011) tonen Twisk, Arnoldus en Maes op basis van wetenschappelijk onderzoek aan dat de claim dat CGT/GET zichzelf bewezen heeft als effectieve therapie, ongegrond is.
Karakteristieke symptomen van ME/CVS, zoals uitputting, pijn, cognitieve problemen en een verergering van klachten na een kleine inspanning, zijn (bio)logisch te verklaren op basis van diverse, samenhangende lichamelijke afwijkingen, die herhaaldelijk bij ME/CVS-patiënten gevonden zijn. Dit betreft immunologische afwijkingen (o.a. intracellulaire inflammatie), oxidatieve en nitrosatieve stress, een “lekke darm”, en de gevolgen daarvan, zoals stofwisselingsproblemen en verminderde doorbloeding van hersenen.
De claim dat CGT/GET de enige bewezen effectieve behandeling is voor ME/CVS, die tot herstel leidt bij 30-70% van de patiënten, is onterecht. CGT/GET blijkt nauwelijks effectiever dan standaard-medische zorg en levert vaak alleen in subjectieve termen (gevoelsmatig) enige verbetering op. Die is bij lange na niet voldoende is om te spreken van herstel. Sterker nog, bij een grote groep heeft CGT/GET zelfs een (sterk) negatief effect op de klachten.
De auteurs dringen aan op een drastische koerswijziging, van de huidige psychologisch-georiënteerde benadering naar een medische aanpak, gericht op:
- een objectieve en snelle diagnose op basis van klinische criteria,
het objectiveren van de “lichamelijke onverklaarbare” klachten met behulp van fietstesten, neuropsychologisch onderzoek, tilt-table testen etc.
- het verder ontrafelen van aangetoonde biologische afwijkingen (in de ME/CVS-patiëntengroep als geheel of subgroepen daarvan) – en het testen en ontwikkelen van geneesmiddelen, supplementen en andere therapieën die de organische afwijkingen daadwerkelijk doen herstellen.
16.07.2011
13:32
hoi Ronnie,
dank voor je reactie. Ja ik ben het met je eens dat in sommige gevallen CVS niet werkt. En ik geloof ook dat het mogelijk is dat er meerdere CVS oorzaken zijn, die ieder hun eigen behandeling zouden kunnen hebben. Dat weten we domweg (nog) niet.
Ik wilde voornamelijk aanstippen dat CVS een ‘speciale’ ziekte is (met hoogoplopende emoties) waarbij er nogal verschillend gedacht wordt door patienten en artsen, hetgeen de genezing zeker niet ten goede komt. (dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld kanker, waar de patient en dokter doorgaans op 1 lijn staan).
Dat commentaar waar jij naar linkt is geschreven door “Director of Operations of MERGE—a biomedical research charity for myalgic encephalomyelitis/chronic fatigue syndrome (ME/CFS).”… De waarheid zal dus wel in het midden liggen… Niet echt een onafhankelijk commentaar lijkt me.
Ik heb enkele CVS klinieken bijgewoond als geneeskundestudent (ik ben dus geen expert, even ter duidelijkheid), en een terugkerend thema in die klinieken was dat de patienten die ‘moe bleven’ mentaal vastzaten in het denkkader dat hun ziekte een organische oorzaak had. En ook een beetje boos werden op de specialist als die het mentale aspect van CVS ter sprake bracht. (Nadruk: mentale ASPECT. Niet eens per se OORZAAK.). Granted, dit is geen clinical trial, maar mijn eigen ervaring. Niet echt wetenschappelijk inderdaad, net zoals jouw opmerking over ‘schrijnende verhalen’ die de patientenvereniging krijgt van mensen die ‘achteruit zijn gegaan’ na CBT. Hoeveel % van de CBT patienten ervaart dat?
Die studie die geciteerd was in de uptodate.com review waar ik aan refereerde is deze: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=9093600 (Vrij oud overigens). Uptodate.com is een gerespecteerde website die de wetenschappelijke literatuur bijhoudt en samenvat voor artsen en andere geinteresseerden.
F
PS: Voor de liefhebber:
De laatste grote CBT trial is onlangs gepubliceerd:
http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2811%2960096-2/abstract
En daaruit blijkt dat CBT een bescheiden bijdrage kan leveren.
16.07.2011
11:25
@Fedde
CGT en GET werken bij 30-70% van de patiënten, afhankelijk van welke studie jmen neemt. Echter het resultaat dat hiermee kan worden geboekt, wordt nog al eens sterk overdreven. Zie o.a. deze commentaar op de studie van Prins et al.:
http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2806%2968688-1/fulltext
CGT/GET geneest de ziekte niet, maar kan wel een milde verbetering geven in bovenstaande percentages patiënten.
Daarbij komt dat patiëntenorganisaties met enige regelmaat schrijnende verhalen krijgen van patiënten die na CGT/GET therapieën achteruit zijn gegaan en uiteindelijk bedgebonden zijn geraakt. Dat heeft niks met ‘patiënten willen er vaak niet aan omdat ze liever willen dat hun ziekte veroorzaakt is door een virus’ te maken. Dat zijn patiënten die met volle overtuiging dit traject ingingen, in de hoop beter te worden.
De reden waarom CGT/GET voor een aantal patiënten blijkbaar zo slecht uitpakt zou kunnen liggen aan het feit dat CVS mogelijk verschillende oorzaken kent. Zo zou het best kunnen dat een deel van de patiënten een virus heeft, terwijl het bij een andere groep psychologisch is. Een virusinfectie en bijbehorend ontregelt immuunsysteem behandelen met CGT/GET achtige therapieën kan inderdaad averechts uitpakken en is potentieel zeer gevaarlijk. Zolang de oorzaak niet bekend is, moet men zeer voorzichtig te werk gaan bij het toepassen van psychologische behandelingen bij CVS-patiënten.
‘Echter, er is een correlatie aangetoond tussen het blijven vasthouden aan de virus-theorie, en het niet genezen van CVS’
Daar heb ik nog nooit van gehoord. Heb je ook een echte bron? In plaats van een website met allerlei algemene artikelen erop.
Om nog even op het opiniestuk in te gaan. Dit is behoorlijk slecht geschreven en staat vol met fouten. Enkele voorbeelden:
‘Minstens tien serieuze pogingen om de resultaten van Lombardi te herhalen, liepen op niks uit. XMRV werd in het geheel niet meer aangetoond.’
Ook ‘negatieve’ studies vonden soms XMRV, echter in zeer lage hoeveelheden. Contaminatie? achtergronduis? of apparatuur die niet gevoelig genoeg was?
‘..vervuiling met deze kankercellen..’
Nee, de theorie stelt dat het virus is ontstaan in cellijnen en van daaruit monsters heeft besmet.
‘Deze resultaten wezen volgens de onderzoekers sterk op een rol voor XMRV bij CVS.’
Het vermoeden dat XMRV een rol speelt in CVS komt omdat bij CVS-patiënten een abnormale werking van RNAse-L is aangetroffen.
En verder sluit ik me volledig aan bij jemal.
13.07.2011
22:36
Er is nog steeds enorm veel discussie of CBT wel werkt voor ME/CVS. Veel patiënten geven aan dat de therapie hun situatie heeft verslechterd en niet heeft verbeterd. Niet alleen patiënten hebben zo hun twijfels. Eind juni werd bekend dat The Lancet een gepubliceerde uitspraak gaat corrigeren van 2 Nederlandse onderzoekers die aangaven dat 30% van de ME/CVS patiënten herstelt dankzij CBT / GET.
Er is helemaal geen wetenschappelijke consensus dat CBT werkt, het kan de situatie zelfs erger maken. Sorry, maar voor zo’n behandeling zullen veel patiënten inderdaad bedanken. Gelukkig zijn er voldoende artsen die het ook niet adviseren.
Verder is het XMRV / MLV verhaal verre van over. Vandaag nog verscheen er een artikel dat XMRV is aangetroffen in de urine van 25% van prostaatkanker patiënten en 3% van de controlegroep. Opnieuw werden in dit artikel diverse bewijzen naar voren gebracht, waaruit zou blijken dat er geen sprake kan zijn van vervuiling.
Nu het Amerikaanse CDC, dat in het verleden niet echt veel voor ME/CVS heeft gedaan, het HIV departement of XMRV heeft gezet, beginnen zelfs zij XMRV te vinden. William Switzer heeft in zijn laatste studie geen XMRV in het bloed gevonden, maar hij kon wel in het weefsel van 3 prostaatkanker patiënten XMRV vinden. Hij sluit vervolgens vervuiling uit en geeft aan dat er meer onderzoek noodzakelijk is.
Ja, dit gaat allemaal over prostaatkanker, maar XMRV is vervuiling of niet. Het kan niet vervuiling zijn in ME/CVS, maar in prostaatkanker niet. Waarschijnlijker is dat XMRV lastig in het bloed te detecteren is. Uit een eerdere studie met apen blijkt ook dat het virus snel het bloed verlaat en zich in weefsels verstopt.
Wat ik verder mis in bovenstaand artikel is dat er nog twee grote studies worden georganiseerd vanuit de Amerikaanse overheid, die worden gezien als het definitieve antwoord op de vraag of XMRV vervuiling is of niet. Het gaat om de Lipkin studie en de Blood Working Group studie. Van beide studies wordt dit jaar nog een resultaat verwacht, hoewel dat zomaar later kan worden.
Als laatste, als Science zo enorm zeker was van hun zaak, dan hadden ze naar mijn idee geen waarschuwing uitgegeven, maar hadden ze de oorspronkelijke studie van Mikovits/Lombardi ingetrokken. Dat hebben ze niet gedaan, omdat ze weten dat nog niet vast staat dat XMRV echt vervuiling is. Door een waarschuwing af te geven kunnen ze nog allebei de kanten op, ze hebben nog geen definitieve positie ingenomen. Wel zo veilig.
13.07.2011
20:28
Ik denk dat manja ‘CBT’ bedoelt, cognitive behavioural therapy: de behandeling voor CVS waarvan is aangetoond dat ie daadwerkelijk werkt (Prins et al 2006 Lancet), maar waar patientenverenigingen op de 1 of andere manier niks van willen weten…
Dit is een interessant (en onnodig) spanningsveld tussen artsen en patiënten… De artsen willen een behandeling aanbieden waarvan wetenschappelijk vaststaat dat ie werkt… en patiënten willen er vaak niet aan omdat ze liever willen dat hun ziekte veroorzaakt is door een virus. (waarschijnlijk vanwege het stigma op geestesziekten.)
Er zijn talloze studies gedaan (zoals hierboven uiteengezet) om aan te tonen dat er een virus of bacterie betrokken zou zijn. Maar men kan geen materiële oorzaak voor de ziekte vinden. Maar dat maakt de symptomen van CVS niet minder ingrijpend voor de patiënt. Ziek is ziek, whatever de oorzaak.
Het is jammer dat de patiënten zich niet serieus genomen voelen (vaak door hun omgeving), en dus op zoek gaan naar een virus, een ‘echte’ oorzaak. Echter, er is een correlatie aangetoond tussen het blijven vasthouden aan de virus-theorie, en het niet genezen van CVS. Maw, hoe krampachtiger je een organische oorzaak wil zien, hoe langer je ziek blijft (bron: uptodate.com).
Helaas blijven er kwade mensen zoals Manja die dit debat blijven voeden met reacties op sites zoals deze. Ze meent dat er “nul” wordt uitgegeven aan onderzoek. Maar ze weet best dat er talloze studies zijn gedaan.
Hoeveel negatieve PCRs kan je runnen? Ik denk dat het beter is het stigma op geestesziekten te bestrijden, zodat mensen met CVS vol positivisme de behandeling kunnen ondergaan die zou kunnen helpen. Mocht er over 10 jaar dan alsnog een virus worden gevonden… prima! Maar dan hebben we in de tussentijd in ieder geval een generatie patiënten geholpen.
13.07.2011
17:08
@Manja, wat is CGT, hoe heeft het te maken met het stuk hierboven?
13.07.2011
14:20
Het is belachelijk dat anno 2011 er zo goed als nul euro uitgegeven wordt aan relevant biomedisch onderzoek. Dit op aanraden van de Gezondheidsraad bestaande uit vooral Nijmeegse ‘deskundigen”.
Deze ‘deskundigen” beweren op basis van een zeer uitgeselecteerde en dus niet representatieve groep van CVS patiënten dat CGT de ‘oplossing’ zou zijn. Dat uit patiëntenervaringen het tegendeel blijkt wordt voor kennisgeving aangenomen. Ofwel genegeerd.