Koninginnegelei, supervoedsel der bijen, is een wondermiddel binnen de homeopathie en natuurlijke geneeswijzen. Het goedje is overal goed voor. Het is van nature rijk aan vitamines, mineralen en enzymen, ondersteunt het immuunsysteem en heeft een remmende werking op stress. Het helpt zelfs cellen jong te houden en beschermt bij veroudering. Als het om koninginnegelei gaat, worden er nogal wat (ongeteste) claims gemaakt. In de natuur wordt het aan bijenlarven gevoed, wanneer de kolonie een nieuwe koningin nodig heeft. Hoe koninginnegelei werkte was een raadsel, tot nu. Een honderd jaar oud vraagstuk lijkt opgelost.

Koninginnebijen zijn tweemaal zo groot als werksterbijen, leven 20 keer langer, tot wel 5 jaar oud, en leggen zo’n 2000 eitjes per dag. Dit is allemaal te danken aan het dieet van koninginnegelei dat ze van jongs af aan krijgen. De ingrediënten zijn water, eiwitten, suiker, vetten en mineralen. De heersende hypothese over de werking was tot zeer recent in één woord samen te vatten: junk food, de hoge suikerconcentratie van koninginnegelei maakt dat de larven er meer van gaan eten, sneller groeien, meer groeihormonen aanmaken en daardoor uitgroeien tot koningin.

In een artikel in Nature van 26 mei ontkracht Masaki Kamakura deze hypothese. Hij heeft de werkzame stof gevonden en hij deed dat met elegant en creatief onderzoek. Om te beginnen verwarmde hij koninginnegelei tot 40 graden Celsius gedurende 7, 14, 21 en 30 dagen. Larven die hiermee gevoerd werden, kregen steeds minder koninginne- en steeds meer werkstereigenschappen. Kamakura ging vervolgens op zoek naar een stof in koninginnegelei die in 30 dagen geleidelijk afbreekt bij 40 graden Celsius. Hij stuitte daarbij op het eiwit royalactin. Wanneer bijenlarven dit eiwit als voedsel kregen ontwikkelden ze zich zoals een koningin; ze ontwikkelden zich sneller, groeiden groter en kregen grotere eierstokken. Niks suikeroverdosis, maar eiwitdoping!

Kamakura was met deze resultaten nog niet tevreden en hij koos een verrassend creatieve aanvliegroute voor zijn volgende experimenten. Hij voerde royalactin namelijk aan fruitvliegjes. Ook bij deze insecten zag hij snellere ontwikkeling, grotere groei en vergrote eierstokken. Dit is nogal een verrassend resultaat. Waarom? Omdat er helemaal geen koninginnefruitvliegjes bestaan. Bijen en fruitvliegen worden van elkaar gescheiden door meer dan 300 miljoen jaar evolutie. Bijen vormen, samen met ondermeer mieren en wespen de zogenaamde eusociale insecten, een van de meest complexe sociale structuren op aarde; fruitvliegjes zoemen irritant rond je fruitschaal.

Evengoed was het een geniale zet van Kamakura. Ten eerste omdat hij hiermee de rol van royalactin bij de ontwikkeling van koninginnebijen nog eens extra onderstreepte. Ten tweede omdat het fruitvliegje een van de meest gebruikte modelorganismen in de biologie is. Biologen kennen het van binnen en van buiten en kunnen op aanvraag genen aan- en uitzetten. Met deze kennis en vaardigheden wist Kamakura dan ook de cellulaire werking van royalactin grotendeels te ontleden. Een grote stap in het onderzoek naar de evolutie van eusociale insecten.

Het gaat stormen op de markt voor Koninginnegelei. Alleen in Azië gaat daar jaarlijks als natuurgeneesmiddel meer dan 400 miljoen Euro in om. Zal binnenkort de eerste fabrikant royalactin in pil of prikvorm gaan aanbieden? Vast. Worden we er veel gezonder van of veranderen we in bijen, zoals Roald Dahl ooit schreef? Spijtig genoeg waarschijnlijk geen van beide. Royalactin lijkt uit een eiwitfamilie te komen, die voorkomt bij bacteriën, schimmels en insecten. Niet bij mensen.