Lang leve de koningin!
Verschenen in de Groene Amsterdammer, Focus, Nieuws
Koninginnegelei, supervoedsel der bijen, is een wondermiddel binnen de homeopathie en natuurlijke geneeswijzen. Het goedje is overal goed voor. Het is van nature rijk aan vitamines, mineralen en enzymen, ondersteunt het immuunsysteem en heeft een remmende werking op stress. Het helpt zelfs cellen jong te houden en beschermt bij veroudering. Als het om koninginnegelei gaat, worden er nogal wat (ongeteste) claims gemaakt. In de natuur wordt het aan bijenlarven gevoed, wanneer de kolonie een nieuwe koningin nodig heeft. Hoe koninginnegelei werkte was een raadsel, tot nu. Een honderd jaar oud vraagstuk lijkt opgelost.
Koninginnebijen zijn tweemaal zo groot als werksterbijen, leven 20 keer langer, tot wel 5 jaar oud, en leggen zo’n 2000 eitjes per dag. Dit is allemaal te danken aan het dieet van koninginnegelei dat ze van jongs af aan krijgen. De ingrediënten zijn water, eiwitten, suiker, vetten en mineralen. De heersende hypothese over de werking was tot zeer recent in één woord samen te vatten: junk food, de hoge suikerconcentratie van koninginnegelei maakt dat de larven er meer van gaan eten, sneller groeien, meer groeihormonen aanmaken en daardoor uitgroeien tot koningin.
In een artikel in Nature van 26 mei ontkracht Masaki Kamakura deze hypothese. Hij heeft de werkzame stof gevonden en hij deed dat met elegant en creatief onderzoek. Om te beginnen verwarmde hij koninginnegelei tot 40 graden Celsius gedurende 7, 14, 21 en 30 dagen. Larven die hiermee gevoerd werden, kregen steeds minder koninginne- en steeds meer werkstereigenschappen. Kamakura ging vervolgens op zoek naar een stof in koninginnegelei die in 30 dagen geleidelijk afbreekt bij 40 graden Celsius. Hij stuitte daarbij op het eiwit royalactin. Wanneer bijenlarven dit eiwit als voedsel kregen ontwikkelden ze zich zoals een koningin; ze ontwikkelden zich sneller, groeiden groter en kregen grotere eierstokken. Niks suikeroverdosis, maar eiwitdoping!
Kamakura was met deze resultaten nog niet tevreden en hij koos een verrassend creatieve aanvliegroute voor zijn volgende experimenten. Hij voerde royalactin namelijk aan fruitvliegjes. Ook bij deze insecten zag hij snellere ontwikkeling, grotere groei en vergrote eierstokken. Dit is nogal een verrassend resultaat. Waarom? Omdat er helemaal geen koninginnefruitvliegjes bestaan. Bijen en fruitvliegen worden van elkaar gescheiden door meer dan 300 miljoen jaar evolutie. Bijen vormen, samen met ondermeer mieren en wespen de zogenaamde eusociale insecten, een van de meest complexe sociale structuren op aarde; fruitvliegjes zoemen irritant rond je fruitschaal.
Evengoed was het een geniale zet van Kamakura. Ten eerste omdat hij hiermee de rol van royalactin bij de ontwikkeling van koninginnebijen nog eens extra onderstreepte. Ten tweede omdat het fruitvliegje een van de meest gebruikte modelorganismen in de biologie is. Biologen kennen het van binnen en van buiten en kunnen op aanvraag genen aan- en uitzetten. Met deze kennis en vaardigheden wist Kamakura dan ook de cellulaire werking van royalactin grotendeels te ontleden. Een grote stap in het onderzoek naar de evolutie van eusociale insecten.
Het gaat stormen op de markt voor Koninginnegelei. Alleen in Azië gaat daar jaarlijks als natuurgeneesmiddel meer dan 400 miljoen Euro in om. Zal binnenkort de eerste fabrikant royalactin in pil of prikvorm gaan aanbieden? Vast. Worden we er veel gezonder van of veranderen we in bijen, zoals Roald Dahl ooit schreef? Spijtig genoeg waarschijnlijk geen van beide. Royalactin lijkt uit een eiwitfamilie te komen, die voorkomt bij bacteriën, schimmels en insecten. Niet bij mensen.
24.06.2015
10:47
ik zou graag willen weten of ik royal jelly mag gebruiken ivm. bloedverdunners,dank u vor uw antwoord
05.10.2013
20:17
@Oscar: De naam royalactin is een afkorting van “royal jelly-derived hepatocyte-activating protein”. Deze term dankt zijn naam aan het feit dat royalactine voorkomt in koninginnnegelei (“royal jelly” in het Engels) en het stimulerende effecten heeft op levercellen van ratten (hepatocyten). Royalactine verhoogt er verhoogt er o.a. DNA synthese en eiwitproductie. Dit is al meer dan 10 jaar bekend.
En het is niet omdat royalactine niet van nature bij de mens voorkomt, dat het geen positieve effecten kan hebben bij de mens. De genetische signaalweg waarop royalactine inwerkt is net heel gelijkaardig bij zowel fruitvliegjes, de honingbij als de mens.
@Dirk: Indien er geen koningin meer is in een kolonie zullen de werkster één of meerdere larven ‘uitkiezen’ die ze opgroeien tot koningin. Deze wordt dan gevoed met grote hoeveelheden koninginnegelei door jonge werksterbijen (ook wel verpleegsterbijen genoemd). Eigenlijk ontvangt élke larve koninginnegelei, maar na drie dagen worden enkel nog de toekomstige koninginnen hiermee gevoed.
Het is inderdaad een interessante vraag hoe deze beslissing door verpleegsterbijen juist genomen wordt. Zo blijkt het zelfs dat sommige bijen ‘families’ (afkomstig van dezelfde vader) vooral larven opkweken die genetisch het meeste op hun lijken. Door preferentieel te zorgen voor nauw gerelateerde larven (oftewel zussen i.p.v. halfzussen) verzekeren de verpleegsterbijen het voortbestaan van hun eigen genetische materiaal. Dit is een mooi voorbeeld van hoe de uiteindelijke omgeving waarin een larve opgroeit op zijn beurt onder controle kan staan van genetische factoren (en bijhorend verschil in de interactie tussen verpleegsters en larven).
05.10.2013
20:17
@Oscar: De naam royalactin is een afkorting van “royal jelly-derived hepatocyte-activating protein”. Deze term dankt zijn naam aan het feit dat royalactine voorkomt in koninginnnegelei (“royal jelly” in het Engels) en het stimulerende effecten heeft op levercellen van ratten (hepatocyten). Royalactine verhoogt er verhoogt er o.a. DNA synthese en eiwitproductie. Dit is al meer dan 10 jaar bekend.
En het is niet omdat royalactine niet van nature bij de mens voorkomt, dat het geen positieve effecten kan hebben bij de mens. De genetische signaalweg waarop royalactine inwerkt is net heel gelijkaardig bij zowel fruitvliegjes, de honingbij als de mens.
@Dirk: Indien er geen koningin meer is in een kolonie zullen de werkster één of meerdere larven ‘uitkiezen’ die ze opgroeien tot koningin. Deze wordt dan gevoed met grote hoeveelheden koninginnegelei door jonge werksterbijen (ook wel verpleegsterbijen genoemd). Eigenlijk ontvangt élke larve koninginnegelei, maar na drie dagen worden enkel nog de toekomstige koninginnen hiermee gevoed.
Het is inderdaad een interessante vraag hoe deze beslissing door verpleegsterbijen juist genomen wordt. Zo blijkt het zelfs dat sommige bijen ‘families’ (afkomstig van dezelfde vader) vooral larven opkweken die genetisch het meeste op hun lijken. Door preferentieel te zorgen voor nauw gerelateerde larven (oftewel zussen i.p.v. halfzussen) verzekeren de verpleegsterbijen het voortbestaan van hun eigen genetische materiaal. Dit is een mooi voorbeeld van hoe de uiteindelijke omgeving waarin een larve opgroeit op zijn beurt onder controle kan staan van genetische factoren (en bijhorend verschil in de interactie tussen verpleegsters en larven).
19.01.2013
10:33
Wat een interessant artikel. Weet u toevallig ook hoe besloten wordt wie royalactin krijgt en wat de aanleiding is om het te gaan geven? Wordt het alleen gemaakt als er vraag is nar een koningin?
11.06.2011
13:46
Ik neem aan dat het eiwit royalactin pas na de ontdekking van de functie zo is vernoemd. Anders zou het toeval te groot zijn toch?
08.06.2011
23:19
Hulde. Wat een heerlijk leesbaar stuk, en wat een goed bewijs dat vertellen over wetenschap helemaal niet saai hoeft te zijn.