Verslaafden zijn net mensen
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Nieuws, Volkskrant
Stel, je bent politicus en hebt een begrotingstekort. Er doen zich twee mogelijkheden voor: je kunt gokverslaafden op ‘meer variatie in het spelaanbod’ trakteren, zoals Fred Teeven deze week voorstelde (extra opbrengsten kansspelbelasting: 10 miljoen). Of je zou de accijns op tabak kunnen verhogen, zodat een pakje sigaretten 10 euro gaat kosten. Dat opperden KWF Kankerbestrijding en Stivoro (Stichting Volksgezondheid en Roken) deze week. Een liberaal als Teeven stelt liever de kansspelmarkt open dan belastingen te heffen. Maar de vraag is: worden mensen gelukkiger van meer gokmogelijkheden of van duurdere sigaretten?
Optimaal sigarettenconsumptieplan
Die vraag is niet triviaal. Stel, rokers en gokkers zijn zich bewust van de risico’s, weten dat ze een dure hobby hebben en wegen bewust de voors- en tegens af. De econoom Gary Becker noemde dat een rationele verslaving, waarin een roker een ‘optimaal consumptieplan’ kiest, wetend dat elke sigaret zijn of haar verslaving versterkt. Als dat zo is, zou je rokers ongelukkiger maken door accijns. Maar zo is het niet, want gokverslaafden en rokers kiezen geen ‘optimaal consumptieplan’. Verslaafden zijn net mensen: ze zijn kortzichtig en overschatten zichzelf. We hechten meer waarde aan behoeftebevrediging nu dan in de toekomst. Als de toekomst dichterbij komt, blijken we onze toekomstige drang onderschat te hebben. Dat beseffen we, en daarom halen we geen sloffen sigaretten in huis maar een klein pakje- om ons toekomstige zelf te beperken. En de dag erna halen we weer een pakje.
Zijn rokers ongelukkiger?
Voor elke 10% die een pakje duurder wordt, gaat de vraag naar sigaretten met zo’n 6% omlaag. Dus wordt Nederland in elk geval gezonder van de accijnsverhoging. Maar de vraag was: levert het uiteindelijk een gelukkigere bevolking op? Er zijn aanwijzingen dat rokers ongelukkiger zijn, los van het feit dat ze minder verdienen en andere persoonlijkheidseigenschappen hebben dan niet-rokers. Dat valt te berekenen doordat er in de Verenigde Staten grote verschillen tussen staten zijn in tabaksaccijns. Twee MIT-economen hebben daarmee berekend dat de ‘doelgroep’, de verzameling mensen die grote kans hebben om te roken, gelukkiger is in de staten waar tabaksbelastingen hoger zijn (Do cigarette taxes make smokers happier?). Het klinkt tegenstrijdig: gelukkig worden als je hobby duurder wordt. Maar uit interviews blijkt dat 7 van de 10 rokers toegeven te willen stoppen. Misschien is verslaafd zijn toch niet zo lekker.
Kies je vijand
Voor het landsgeluk moeten zowel gokken als roken dus ontmoedigd worden. Een hogere accijns op tabak is voor de overheid een betere manier om van menselijke zwakheid te profiteren dan meer gokgelegenheden. Maar als het vergunningstelsel voor gokken echt opengebroken wordt, en de tabaksaccijnzen te laag zijn om mensen van het roken te weerhouden, kun je beter zelf beslissen wie er aan je zwakheden verdient.
Daarvoor biedt de website www.stickk.com een oplossing. Je bedenkt een doel (in twee maanden stoppen met roken, of nooit meer naar het casino gaan) en bepaalt een geldbedrag. Een onafhankelijke partij ziet toe of je je doel haalt. Zo niet, dan krijg je je geld niet terug, maar wordt het overgemaakt naar een doel dat je zelf hebt gekozen. Dat kan een goed doel zijn, of, voor extra motivatie, een doel dat je tegenstaat. Bijvoorbeeld de partijkas van de VVD.
27.03.2011
23:23
Ik hoorde Dan Ariely ooit vertellen over mensen die voor een colonoscopie naar het ziekenhuis moeten. Het blijkt dat veel mensen zo’n ingreep op het laatste moment afzeggen, wat natuurlijk super-irritant is voor het ziekenhuis. De truc: je laat mensen 500 Euro betalen, die ze terug krijgen als ze op de afspraak verschijnen. Bleek goed te werken, en de mensen deden vrijwillig mee.
27.03.2011
11:54
Petra, je hebt deels gelijk dat “6%” kort door de bocht is, maar je berekening klopt niet. Als 6% van alle rokers zou stoppen per 10 % prijsverhoging, duurt het even voor de spreekwoordelijke laatste roker om is: eerst rookt nog 94 %, dan 88,3 %, dan 83%, en na tien prijsverhogingen nog 53%. Die schatting lijkt mij aan de hoge kant: als een pakje 15 euro gaat kosten, zal de vraag wel met meer dan 50% afnemen. Dus de prijselasticiteit is waarschijnlijk niet constant.
Je tweede commentaar wil ik ook weerleggen- inderdaad worden alle mensen op grotere variatie in gokaanbod getrakteerd. Dat vind ik, hard gezegd, een lage methode van de staat om belasting uit slecht opgeleide mensen te schudden, verslaafd of niet verslaafd: je ziet niet veel economen met krasloten rondlopen.
Maar suggestief was het stukje zeker
25.03.2011
21:13
Ik erger me aan de suggestieve veronderstellingen in dit artikel. Voor elke 10% dat een pakje duurder wordt gaat de vraag met 6% omlaag. Dit is niet voor elke 6% want anders zou het betekenen dat wanneer ik de sigaretten zo’n 160% in prijs zou verhogen dat er niemand meer zou roken ! Tevens zou iedere “gokverslaafde” op “meer variatie in spelaanbod” getrakteerd worden. Hoe zit met de mensen die wel spelen en niet gokverslaafd zijn ? Als er een nieuw keukenmes op de markt komt zeg je toch ook niet dat iedere moordenaar met een nieuw mes getrakteerd wordt ?
25.03.2011
15:28
Prachtig, die filosofie om jezelf te straffen als je een doel niet bereikt door geld over te maken aan een “weerzinwekkend” doel. Toevallig hoorde ik daar recent een podcast over van RadioLab, daar werden voorbeelden gegeven van iemand die zich voornam om, mocht hij zijn doel niet bereiken, geld te geven aan de Ku Klux Klan….. en een ander die zich serieus voornam om zelfmoord te plegen. Het lijkt een werkende manier te zijn om je “korte-termijn-ik” in toom te houden.
Luisteren: http://www.radiolab.org/2011/mar/08/