Stel, je bent politicus en hebt een begrotingstekort. Er doen zich twee mogelijkheden voor: je kunt gokverslaafden op ‘meer variatie in het spelaanbod’ trakteren, zoals Fred Teeven deze week voorstelde (extra opbrengsten kansspelbelasting: 10 miljoen). Of je zou de accijns op tabak kunnen verhogen, zodat een pakje sigaretten 10 euro gaat kosten. Dat opperden KWF Kankerbestrijding en Stivoro (Stichting Volksgezondheid en Roken) deze week. Een liberaal als Teeven stelt liever de kansspelmarkt open dan belastingen te heffen. Maar de vraag is: worden mensen gelukkiger van meer gokmogelijkheden of van duurdere sigaretten?

Optimaal sigarettenconsumptieplan
Die vraag is niet triviaal. Stel, rokers en gokkers zijn zich bewust van de risico’s, weten dat ze een dure hobby hebben en wegen bewust de voors- en tegens af. De econoom Gary Becker noemde dat een rationele verslaving, waarin een roker een ‘optimaal consumptieplan’ kiest, wetend dat elke sigaret zijn of haar verslaving versterkt. Als dat zo is, zou je rokers ongelukkiger maken door accijns. Maar zo is het niet, want gokverslaafden en rokers kiezen geen ‘optimaal consumptieplan’. Verslaafden zijn net mensen: ze zijn kortzichtig en overschatten zichzelf. We hechten meer waarde aan behoeftebevrediging nu dan in de toekomst. Als de toekomst dichterbij komt, blijken we onze toekomstige drang onderschat te hebben. Dat beseffen we, en daarom halen we geen sloffen sigaretten in huis maar een klein pakje- om ons toekomstige zelf te beperken. En de dag erna halen we weer een pakje.

Zijn rokers ongelukkiger?
Voor elke 10% die een pakje duurder wordt, gaat de vraag naar sigaretten met zo’n 6% omlaag. Dus wordt Nederland in elk geval gezonder van de accijnsverhoging. Maar de vraag was: levert het uiteindelijk een gelukkigere bevolking op? Er zijn aanwijzingen dat rokers ongelukkiger zijn, los van het feit dat ze minder verdienen en andere persoonlijkheidseigenschappen hebben dan niet-rokers. Dat valt te berekenen doordat er in de Verenigde Staten grote verschillen tussen staten zijn in tabaksaccijns. Twee MIT-economen hebben daarmee berekend dat de ‘doelgroep’, de verzameling mensen die grote kans hebben om te roken, gelukkiger is in de staten waar tabaksbelastingen hoger zijn (Do cigarette taxes make smokers happier?). Het klinkt tegenstrijdig: gelukkig worden als je hobby duurder wordt. Maar uit interviews blijkt dat 7 van de 10 rokers toegeven te willen stoppen. Misschien is verslaafd zijn toch niet zo lekker.

Kies je vijand
Voor het landsgeluk moeten zowel gokken als roken dus ontmoedigd worden. Een hogere accijns op tabak is voor de overheid een betere manier om van menselijke zwakheid te profiteren dan meer gokgelegenheden. Maar als het vergunningstelsel voor gokken echt opengebroken wordt, en de tabaksaccijnzen te laag zijn om mensen van het roken te weerhouden, kun je beter zelf beslissen wie er aan je zwakheden verdient.
Daarvoor biedt de website www.stickk.com een oplossing. Je bedenkt een doel (in twee maanden stoppen met roken, of nooit meer naar het casino gaan) en bepaalt een geldbedrag. Een onafhankelijke partij ziet toe of je je doel haalt. Zo niet, dan krijg je je geld niet terug, maar wordt het overgemaakt naar een doel dat je zelf hebt gekozen. Dat kan een goed doel zijn, of, voor extra motivatie, een doel dat je tegenstaat. Bijvoorbeeld de partijkas van de VVD.