Zet de TV aan op donderdagavond en je kunt een klein beetje terug in de tijd kijken. In de dramaserie “Levenslied” speelt Antonie Kamerling een depressieve muzikant met een writers-block. Het is melancholische herinnering aan zijn tragisch lot en confronteert ons met de ziekte waar hij uiteindelijk het slachtoffer van werd. Het bracht mij tot een zoektocht naar recente inzichten en controverses binnen dit veld. Een beknopte verhandeling volgt.

Top Vijf
Depressiviteit is een stemmingsstoornis binnen de familie van psychische aandoeningen die veel voorkomt. In de VS is 16% depressief en in West-Europa 5-10%. Volgens de website van de WHO zijn ‘mental health disorders’ de grootste veroorzaker van invaliditeit en als oorzaak voor verlies in werkkracht staan ze in de top vijf en stijgt nog steeds. Depressiviteit is één van die stemmingsstoornissen en heeft geen voorkeuren: het komt voor in beide geslachten, tijdens alle leeftijden en bij verschillende ethnische en sociaal-economische achtergronden. Traditioneel zeggen we dat er drie categoriën oorzaken zijn voor een depressie: genetische oorsprong (“het zit in de familie”), psychosociale (“het overlijden van je moeder”) en biologische (“het zijn de stofjes in je hersenen”). In Nederland is het aantal mensen dat depressief wordt redelijk stabiel maar is het aantal mensen dat antidepressiva tot zich neemt met een factor twee toegenomen in het laatste decennium . Daar zijn meerdere verklaringen voor waarvan diagnose er de meeste controversiële is.

Diagnose
De diagnose van depressie is in de jaren van ‘groei’ ook veranderd en wat heeft dit voor gevolgen gehad? Psychische aandoeningen worden geclassificeerd door middel van de DSM (Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders). Het is het meest gebruikte diagnostisch systeem in de psychiatrie. Het DSM systeem heeft harmonisatie gebracht en het was en is een belangrijk instrument voor wetenschappelijk onderzoek. Echter, één van de voornaamste kritiekpunten is dat de meest recente DSM (versie IV) verdere medicalisering van mentale ‘problemen’ heeft veroorzaakt. Gemoedstoestanden, zoals somberte, angst, melancholie, die eerst niet omschreven werden zouden na beschrijving in de DSM-IV gemedicaliseerd zijn en zo de behandelkamer van de psycholoog en psychiater zijn binnen gekomen. Hoogleraar Trudy Dehue schreef hierover in het geroemde boek De depressie-epidemie en legt daarin de verantwoordelijkheid/schuld van die veranderde diagnose bij zowel de farmaceutische industrie, geprivatiseerde wetenschappelijke onderzoeksbedrijven als de overheidsinstanties. De diagnostiek van depressies staat daarin niet alleen, ook de diagnostiek van aandachtsstoornissen zoals ADHD/ADD zijn door aanpassingen van de DSM gaan veranderen. Systemen zoals DSM zijn nuttig, maar voor goed functioneren is een voortdurende kwaliteits controle nodig, los van lobbyisten. DSM-V wordt, as we speak, geformuleerd en in de lente van 2013 gepubliceerd.

Altijd pillen gebruiken?
Sinds de ontdekking van moderne antidepressiva zijn de levens van mensen gered omdat zij door de antidepressiva uit hun destructieve vicieuze cirkel zijn getrokken. Een modern medisch wonder.. Maar in een grote groep mensen, met een milde depressie, moet steeds goed worden nagedacht over het juiste middel voor de juiste kwaal. Een meta-analyse (analyse die meerdere onderzoeken samenvoegd) uit 2010 onderstreept dit. Twee veel voorgeschreven middelen (paroxetine en imipramine), hadden in een groep van milde en matig depressieve patienten slechts een minimaal beter effect dan het gebruik van placebo (13 vs 9 %). Wat daarbij extra zorgelijk is, is dat er ook een afname plaatsvindt van de ‘traditionele’ psycho-therapie (>10%). De mogelijke effecten worden duidelijk in een studie van Vanderbilt University: men toonde aan dat depressieve mensen die stopten met psychotherapie een veel grotere kans (76%) hadden om een terugval te hebben dan mensen die naast antidepressiva op de bank bleven liggen en praten (31%).

Boeddhisme
Dat praten en nadenken een positief effect heeft bij depressies is ook op een andere manier aan het licht gebracht: een recente studie onderzocht het effect van cognitieve therapie op basis van mindfullness vs gecontinueerde antidepressiva bij patienten die een zware depressie hadden doorgaan. Voor diegene die niet de Hapinezz en Flow lezen: mindfullness is een vorm van meditatie afkomstige uit het Boeddhisme die zich concentreerd op het neutraal beleven en een plaats geven van persoonlijke sensaties, gevoelens en gemoedstoestanden. De mindfullness therapie bestond uit twee maanden lang een wekelijkse sessie, een retraite en, facultatief, extra meditatie.

De uitkomst? Van diegene die na een initiële antidepressiva behandeling met een placebo verder gingen verviel 70% in een nieuwe depressieve episode terwijl bij patienten die een mindfullness therapie ondergingen slechts 27% terugviel. Bij patiënten die met antidepressiva doorgingen viel ook 27% slechts terug. Mindfullness bewerkstelligt dus een positief effect vergelijkbaar met antidepressiva. Dat effect is ook zichtbaar gemaakt; een groep wetenschappers uit Boston toonde met MRI onderzoek in een groep van 16 proefpersonen dat de hersencellen concentratie in de hersenen verandert na 8 weken mindfullness therapie.

De dood van Antonie Kamerling confronteerde ons opnieuw met het veel voorkomende en ernstige probleem van de depressies. Veel depressies kunnen echter niet alleen met pillen worden opgelost of hoeven dat niet te worden. Het blijkt dat genezing duurzamer is door combinaties met psychotherapie of mediatie-derivaten.  Genoeg stof tot verder onderzoek en nadenken…als het maar niet in piekeren vervalt…