Antonie Kamerling en de actualiteit van depressies
Verschenen in Columns en Opinie, Focus, Nieuws, Volkskrant

Zet de TV aan op donderdagavond en je kunt een klein beetje terug in de tijd kijken. In de dramaserie “Levenslied” speelt Antonie Kamerling een depressieve muzikant met een writers-block. Het is melancholische herinnering aan zijn tragisch lot en confronteert ons met de ziekte waar hij uiteindelijk het slachtoffer van werd. Het bracht mij tot een zoektocht naar recente inzichten en controverses binnen dit veld. Een beknopte verhandeling volgt.
Top Vijf
Depressiviteit is een stemmingsstoornis binnen de familie van psychische aandoeningen die veel voorkomt. In de VS is 16% depressief en in West-Europa 5-10%. Volgens de website van de WHO zijn ‘mental health disorders’ de grootste veroorzaker van invaliditeit en als oorzaak voor verlies in werkkracht staan ze in de top vijf en stijgt nog steeds. Depressiviteit is één van die stemmingsstoornissen en heeft geen voorkeuren: het komt voor in beide geslachten, tijdens alle leeftijden en bij verschillende ethnische en sociaal-economische achtergronden. Traditioneel zeggen we dat er drie categoriën oorzaken zijn voor een depressie: genetische oorsprong (“het zit in de familie”), psychosociale (“het overlijden van je moeder”) en biologische (“het zijn de stofjes in je hersenen”). In Nederland is het aantal mensen dat depressief wordt redelijk stabiel maar is het aantal mensen dat antidepressiva tot zich neemt met een factor twee toegenomen in het laatste decennium . Daar zijn meerdere verklaringen voor waarvan diagnose er de meeste controversiële is.
Diagnose
De diagnose van depressie is in de jaren van ‘groei’ ook veranderd en wat heeft dit voor gevolgen gehad? Psychische aandoeningen worden geclassificeerd door middel van de DSM (Diagnostic and Statistical manual of Mental disorders). Het is het meest gebruikte diagnostisch systeem in de psychiatrie. Het DSM systeem heeft harmonisatie gebracht en het was en is een belangrijk instrument voor wetenschappelijk onderzoek. Echter, één van de voornaamste kritiekpunten is dat de meest recente DSM (versie IV) verdere medicalisering van mentale ‘problemen’ heeft veroorzaakt. Gemoedstoestanden, zoals somberte, angst, melancholie, die eerst niet omschreven werden zouden na beschrijving in de DSM-IV gemedicaliseerd zijn en zo de behandelkamer van de psycholoog en psychiater zijn binnen gekomen. Hoogleraar Trudy Dehue schreef hierover in het geroemde boek De depressie-epidemie en legt daarin de verantwoordelijkheid/schuld van die veranderde diagnose bij zowel de farmaceutische industrie, geprivatiseerde wetenschappelijke onderzoeksbedrijven als de overheidsinstanties. De diagnostiek van depressies staat daarin niet alleen, ook de diagnostiek van aandachtsstoornissen zoals ADHD/ADD zijn door aanpassingen van de DSM gaan veranderen. Systemen zoals DSM zijn nuttig, maar voor goed functioneren is een voortdurende kwaliteits controle nodig, los van lobbyisten. DSM-V wordt, as we speak, geformuleerd en in de lente van 2013 gepubliceerd.
Altijd pillen gebruiken?
Sinds de ontdekking van moderne antidepressiva zijn de levens van mensen gered omdat zij door de antidepressiva uit hun destructieve vicieuze cirkel zijn getrokken. Een modern medisch wonder.. Maar in een grote groep mensen, met een milde depressie, moet steeds goed worden nagedacht over het juiste middel voor de juiste kwaal. Een meta-analyse (analyse die meerdere onderzoeken samenvoegd) uit 2010 onderstreept dit. Twee veel voorgeschreven middelen (paroxetine en imipramine), hadden in een groep van milde en matig depressieve patienten slechts een minimaal beter effect dan het gebruik van placebo (13 vs 9 %). Wat daarbij extra zorgelijk is, is dat er ook een afname plaatsvindt van de ‘traditionele’ psycho-therapie (>10%). De mogelijke effecten worden duidelijk in een studie van Vanderbilt University: men toonde aan dat depressieve mensen die stopten met psychotherapie een veel grotere kans (76%) hadden om een terugval te hebben dan mensen die naast antidepressiva op de bank bleven liggen en praten (31%).
Boeddhisme
Dat praten en nadenken een positief effect heeft bij depressies is ook op een andere manier aan het licht gebracht: een recente studie onderzocht het effect van cognitieve therapie op basis van mindfullness vs gecontinueerde antidepressiva bij patienten die een zware depressie hadden doorgaan. Voor diegene die niet de Hapinezz en Flow lezen: mindfullness is een vorm van meditatie afkomstige uit het Boeddhisme die zich concentreerd op het neutraal beleven en een plaats geven van persoonlijke sensaties, gevoelens en gemoedstoestanden. De mindfullness therapie bestond uit twee maanden lang een wekelijkse sessie, een retraite en, facultatief, extra meditatie.
De uitkomst? Van diegene die na een initiële antidepressiva behandeling met een placebo verder gingen verviel 70% in een nieuwe depressieve episode terwijl bij patienten die een mindfullness therapie ondergingen slechts 27% terugviel. Bij patiënten die met antidepressiva doorgingen viel ook 27% slechts terug. Mindfullness bewerkstelligt dus een positief effect vergelijkbaar met antidepressiva. Dat effect is ook zichtbaar gemaakt; een groep wetenschappers uit Boston toonde met MRI onderzoek in een groep van 16 proefpersonen dat de hersencellen concentratie in de hersenen verandert na 8 weken mindfullness therapie.
De dood van Antonie Kamerling confronteerde ons opnieuw met het veel voorkomende en ernstige probleem van de depressies. Veel depressies kunnen echter niet alleen met pillen worden opgelost of hoeven dat niet te worden. Het blijkt dat genezing duurzamer is door combinaties met psychotherapie of mediatie-derivaten. Genoeg stof tot verder onderzoek en nadenken…als het maar niet in piekeren vervalt…
25.02.2011
09:34
Het is één van de weinige punten waarover men in het psy-vakgebied ongeveer een consensus heeft, namelijk dat de combinatie van antidepressiva (indien juist voorgeschreven!) en psychotherapie het beste resultaat geeft. Toch zou slechts vijf à tien procent van mensen met een depressie nood hebben aan antidepressiva. Depressie behandeling kan op verschilllende manieren
21.02.2011
14:24
Hoi Mark,
Ik vind het een leuk onderwerp om over na te denken, dus bedankt voor de blog. Ik word er wel altijd een beetje duizelig van, denken over denken, Droste-effect..
Over de ‘stofjes’: Alles wat je voelt en denkt komt uiteindelijk toch neer op het heen en weer scheuren van stofjes door je lichaam? (Tenzij je van een scheiding van lichaam & geest uitgaat maar dat is een beetje uit de tijd..) Dan is de disbalans die als depressie geclassificeerd wordt toch per definitie door stofjes in je hoofd veroorzaakt?
Dus begrijp ik nog steeds niet goed wat het verschil in oorzaak is tussen de derde categorie en de eerste twee, tenzij het in de derde categorie om medicijn-geinduceerde depressies gaat. Een scheiding tussen nature/nurture oorzaken, in brede zin, zou ik beter begrijpen. Naar welke traditie verwijs je hier (ik ben een totale amateur, dus het is oprechte interesse, ik ben je niet verkapt aan het afzeiken
Interessante paragraaf over de DSM ook. Homoseksualiteit schijnt ook pas in 1973 eruit geschrapt te zijn, nadat een groep homoseksuele psychiaters in het geheim een DSM-coup voorbereid had. En in de nieuwste versie wordt veelvuldig internet-gebruik geloof ik gemedicaliseerd, dus ik ga maar gauw weer even iets anders doen…
21.02.2011
14:21
een statisticus liep door een rivier van gemiddeld tien cm diep en verdronk… interessante literatuur over de relatie antidepressiva, Big Pharma en psychotherapie vind u in ‘Het einde van de psychotherapie’ van Paul Verhaeghe. Veel leesplezier!
20.02.2011
20:45
2Frida,
Deze amateur neurowetenschapper zou de relatie als ‘innig’ omschrijven.
Ik ben geen kenner van genetisch determinanten van depressie, maar wat ik wel gelezen heb is dat we door onderzoek bij depressieve ééneiige tweelingen weten dat ze er zijn. Deze verzorgen weer de disbalans in ‘stofjes’. Misschien is het beter om te zeggen dat als je naar de etiologie van depressies kijkt je het op drie niveaus kan benaderen en benoemen.
20.02.2011
05:47
Hoi Mark, hoe zou jij de relatie tussen derde ‘veroorzaker categorie’ vs. de eerste twee omschrijven? Met andere woorden: wat is het verschil tussen “het zijn stofjes in je hersenen” en “het zit in je familie” (of “het overlijden van je moeder”)?
18.02.2011
20:43
2Charlotte: Nee, niet helemaal. Het werkt net zo goed als antidepressiva in de follow-up na een eerste, primaire, behandeling met antidpressiva. Doe je na die eerste behandeling een placebo, dan is de kans op terugval 3x groter dan mindfullness of pillen.
Dus een interessant punt wordt voor behandelaars (psychologen, huisartsen, shrinks): wat doe ik of wat beveel ik aan? Pillen of Mindfullness?
Maar het is niet ééndimensionaal nl.: Patient/Tijd/Geld/Verzekeringen spelen ook een rol
18.02.2011
20:16
Interessant! Maar mindfullness werkt dus pas als vervanging van anti-depressiva nadat je uit de allerergste dip bent gehaald door de pillen?
Een tijdje terug stond er trouwens ook een leuk stukje over een onderzoek naar anti-depressiva in de NRC. Een onderzoeker was per toeval op een depressief zebra-visje gestuit (die lag alleen maar zielig voor zich uit te staren op de bodem van het aquarium). Het visje had Prozac toegediend gekregen, en dat bleek te werken…