Wetenschap is niet ‘ook maar een mening’
Verschenen in Columns en Opinie, EOS Magazine, Focus, Nieuws, Volkskrant
16 reacties
Het internet is een zegen; naast de mogelijkheid om snel informatie op te zoeken en uit te wisselen maakt het de wereld vrijer en democratischer. Het internet is de zeepkist van de 21e eeuw. Het maakt niet uit wat je te vertellen hebt want in een wereld met meer dan een miljard aansluitingen luistert er altijd wel iemand. Het internet heeft daarmee ook een donkere kant; steeds vaker worden klinkklare leugens en desinformatie als alternatieve waarheden verspreid en worden wetenschappelijke bevindingen als ‘ook maar een opinie’ weggezet.
Zelfreinigend vermogen
Wetenschap is een proces dat altijd in beweging is. Nieuwe bevindingen kunnen dogma’s doorbreken maar wetenschap gaat niet over één nacht ijs. Voordat een oud-dogma definitief wordt doorbroken en een nieuw dogma wordt gevestigd moet een bevinding meerdere malen door onafhankelijke wetenschappers op verschillende manieren worden bewezen. Alleen dan kan er een nieuwe consensus ontstaan. Er is dan ook niets spannender dan een nieuwe bevinding doen; het doorbeken van een gevestigde set van principes is het hoogst haalbare maar daarmee ook direct het moeilijkste.
Op het moment dat een spectaculaire nieuwe ontdekking wordt gedaan treedt ‘het zelfreinigende mechanisme van de wetenschap’ in werking. Wereldwijd werken wetenschappers aan dezelfde onderwerpen en zijn met elkaar in een hevige competitie verwikkeld. Talloze experimenten worden daardoor constant herhaald en wanneer een nieuwe ontdekking wordt gedaan storten wetenschappers in hetzelfde vakgebied zich op die bevinding om te controleren of het wel klopt. Het kan jaren duren voordat ‘de waarheid’ boven tafel komt maar uiteindelijk komt het boven tafel. Voortschrijdend inzicht zal echter ook die waarheid weer aanpassen. Niets is eeuwigdurend, maar er zit een logica achter. Een constante stroom aan nieuwe en onafhankelijke bevindingen levert onderbouwde visies en ideeën die het fundament vormen voor de uitbreiding van onze kennis.
Leugen op leugen
Dat de wetenschap de plank niet voortdurend mis kan blijven slaan werd vorige week aan iedereen getoond toen een meer dan decennia oude ontdekking van de Brit Andrew Wakefield nog maar weer eens werd ontkracht. Wakefield liet 12 jaar geleden de medisch wetenschappelijke wereld op haar grondvesten schudden toen hij een artikel publiceerde met als boodschap dat er een mogelijke link bestond tussen de BMR (Bof Mazelen Rode hond) vaccinatie en autisme. De publicatie verscheen in “The Lancet”; één van de top biomedische tijdschriften en het verhaal van Wakefield werd opgepikt door de media. In Engeland stonden de kranten er vervolgens vol mee: vaccinatie is een groot gevaar! In de maanden na Wakefields publicatie zagen de gezondheidsinstanties de vaccinatiegraad dalen van ongeveer 90% tot 70%, hetzelfde gebeurde in Schotland en Ierland; in Dublin stierven in 2003 zelfs drie kinderen aan de mazelen.
Een enorme rel was geboren. Vaccins die mensen moeten beschermen tegen allerlei ziektes leken plotseling zelf een gevaar voor de volksgezondheid. Wakefield werd een held en op weg naar een Nobelprijs. Echter, na verloop van tijd begon Wakefield’s status te verbleken; geen enkel ander onderzoek kon zijn bevindingen herhalen of bevestigen. Ook bleek hij in het geheim meer dan 400.000 Engelse ponden te hebben ontvangen van een advocatengroep die graag een verband wil aantonen tussen vaccinaties en autisme. En in 2007 werd tijdens een rechtszaak duidelijk dat Wakefield’s artikel gefraudeerde resultaten bevatte; een test, die het mazelen virus moest aantonen, waren allemaal negatief terwijl in het artikel deze als positief werden gepresenteerd.
Daar bleef het niet bij, Brian Deer een Engelse onderzoeksjournalist dregde in de afgelopen 10 jaar alle drek op: een aantal kinderen in het onderzoek bleken niet autistisch te zijn, ouders werden van te voren door Wakefield ingelicht over wat ze tijdens het intake gesprek moesten zeggen, diagnoses en data werden aangepast om maar een link aan te tonen tussen vaccinatie en autisme, er werden meerdere ethische richtlijnen overtreden en commissies omzeilt en Wakefield blijkt voordat de onderzoeksresultaten duidelijk waren al een patent te hebben aangevraagd waarmee hij op basis van een daadwerkelijke link tussen autisme en het BMR vaccin miljoenen zou hebben verdiend.
Absolute test
Het antivaccinatie virus waaide ondertussen ook over naar de Verenigde Staten waar de focus verschoof naar een ingrediënt in vaccins (thimerosal) als veroorzaker van autisme. Hollywoodsterren en de politiek bemoeiden zich met de kwestie en Wakefield verscheen in een speciale hoorzitting die de gevaren van vaccinatie moest aantonen. Miljoenen dollars werden vervolgens in onderzoek gestort om een verband te zoeken tussen thimerosal en autisme maar zonder resultaat. Vervolgens werd thimerosal in de VS toch maar uit het vaccin verwijderd: een absolute test. Immers als na verwijdering van thimerosal de autisme cijfers zouden zakken dan zou het bewijs alsnog zijn geleverd. Maar ook in de jaren na de verwijdering van thimerosal bleef autisme toenemen.
Domheid is geen deugd
Ondertussen zijn er bergen geld besteed aan het aantonen van iets dat er niet is. Geld dat ook had kunnen worden besteed aan het zoeken naar de echte oorzaak van autisme. Maar toch heeft al dit wetenschappelijk bewijs geen effect op talloze groepen en websites die onzin en klinkklare leugens verspreiden en wetenschappelijke bevindingen en feiten als ‘ook maar een opinie’ blijven bestempelen. Het onderwerp autisme en vaccins staat daarin niet alleen. HIV-onderzoekers en mensen met HIV/AIDS worden constant weggezet als fantasten, het overweldigende wetenschappelijke bewijs voor het mechanisme van evolutie wordt nog altijd van tafel geveegd en al het wetenschappelijk onderzoek aan klimaatverandering is verdacht. Het internet is een prachtige zeepkist maar verwar een mening niet met een wetenschappelijke vinding. Wetenschap is het beste fundament dat we kennen om ons voortschrijdend inzicht op te baseren. Zonder dat fundament zijn we niets meer dan een wereld vol holle meningen.
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek
Favoriete stukken
14.10.2011
11:42
Mooi is dat: iemand schrijft een artikel over hoe wetenschap niet “ook maar een mening” is, waarop de reacties van lezers (notabene van een wetenschaps-blog) voor een groot deel beginnen, of tenminste passages bevatten, met zinsneden als “…ik denk/denk niet…”, “…ben het eens met…” en “…volgens mij…”. Het grote verschil met de wetenschap is, dat daar geen meningen worden gebruikt, maar wetenschappelijke methoden. Nu, zoek eerst eens allemaal op wikipedia wat “wetenschappelijke methode” nu echt inhoudt. Het gaat namelijk om een uitgebreide “set van regels” welke gevolgd dienen te worden, alvorens men met een wetenschappelijke conclusie naar buiten treedt. Discussies worden daarna alleen gevoerd op het vlak en gebruik makend van die wetenschappelijke methoden. Zo van “mijn methode bewijst dit, terwijl jouw methode iets anders bewijst. Maar mijn methode is beter omdat…etc.” Dan kan daarna een andere wetenschapper zeggen: “Hoho, u denkt dat uw methode zus en zo bewijst, maar feitelijk is dat niet, want uit dit en dit onderzoek komt naar voren dat u eigenlijk iets anders bewijst, namelijk…”. Enzovoorts… Uiteindelijk komt het vaak erop neer dat een incorrecte wiskundige methode wordt gebruikt, waardoor resultaten eventueel iets rooskleuriger (of juist minder) kunnen worden neergezet.
Nu, de discussie of een wetenschapper corrupt is, vol van zichzelf is, regels heeft overtreden OF dat leken niet goed met (overal te vinden) informatie kunnen omgaan zijn geheel andere onderwerpen. Met name het laatste punt dient m.i. in het onderwijsstelsel te worden opgenomen: vrijelijke beschikbare informatie en hoe deze op waarde te schatten…we vertellen onze kinderen toch ook dat reclames niet (altijd) waar zijn ? Waarom dat dan niet te doen met 21ste-eeuwse zeepkist-technologie ?
15.07.2011
16:24
Ik denk niet dat het punt van Tim is dat wetenschappers betere ‘meningen’ hebben en daardoor vertrouwd moeten worden. Maar dat de wetenschap als geheel niet ‘zomaar een mening’ is. Hier heb je dus pas wat aan als er allemaal follow-up onderzoeken zijn geweest, en als er een algemene consensus heerst tussen wetenschappers. Helaas is er op veel gebieden nog lang geen consensus, dat maakt wetenschap ook zo interresant, maar wel moeilijk voor de leek om in perspectief te zien. Het is namelijk veel makkelijker om een conclusie uit een los staand artikel over te nemen als mening, dan alle referenties uit dat artikel na te gaan en het onderzoek in perspectief te zien.
09.07.2011
18:35
Ben het eens met Eddie. Overtuiging van wetenschapper over iets gaat meestal vooraf aan experimenten. Als die ontkracht wordt door feiten moet de wetenschapper zijn mening bijstellen. Doet ie dat niet, dan probeert ie in t oneindige data te verzamelen die TOCH zijn mening onderbouwen. En dat gebeurt helaas best vaak. Helemaal als een wetenschapper een groot ego heeft en naar geld jaagt ipv zuivere wetenschap. Maar om nu meteen alle consensussen voor waar aan te nemen vind ik wel ver gaan. Een consensus moet ook kritisch beschouwd worden door experts en als een consensus niet overeenkomt met de feiten moet de consensus verworpen worden. Helaas gebeurt ook dat niet zo vaak…
14.05.2011
14:12
Wat je hier schrijft is over het algemeen waar, maar niet volledig. Dit komt door een slecht gekozen voorbeeld. Hier heb je 1 onderzoek tegenover veel onderzoeken. Kijk bijvoorbeeld naar de elektrosmog. Daar zie je rapporten verschijnen die zo tegenstrijdig zijn, dat je zelfs als wetenschapper niet verder raakt dan het vormen van een eigen mening. Ook worden (bij electrosmog) vaak dingen bewust niet onderzocht. Vermoedelijk vanuit commercieel oogpunt.
Verder gaat een onderzoeker bijna automatisch zijn onderzoek sturen in de richting van zijn geloof (lees: denk te weten). Veel wetenschappers zijn zo vol van zichzelf en dat ze blind worden voor andere (wetenschappelijke) mogelijkheden en opplossingen.
Het is zelfs als wetenschapper zeer moeilijk geworden om het werk van een andere wetenschapper goed te gaan beoordelen. Zeker als dat niet in eigen vakgebied ligt.
Mijn conclusie is dus ook dat de stelling “wetenschap is niet ook maar een mening”, gewoon geen zwart-wit verhaal is.
29.04.2011
15:36
[http://www.loesje.nl/files/posters/big-NL9604_5.jpg]
27.01.2011
11:24
Mooi stuk waarin meerdere gevoelige onderwerpen uit de wetenschap worden aangekaart.
Wat betreft de rol van de Lancet, die was wat mij betreft beperkt. De data bleken vervalst en als tijdschrift (en reviewer) kun je alleen maar op de data afgaan. De schuldige is in dit geval dus Wakefield, die een draai aan de resultaten gaf die ingegeven was door financiën (en wellicht ego).
Ik ben het er roerend mee eens dat er iets moet gebeuren aan de informatie die op internet te vinden is. Een leek ziet door de bomen het bos niet meer en van een leek kan niet verwacht worden dat ze kunnen inschatten welke informatie betrouwbaar is. Ik zou dan ook graag zien dat leken zich inderdaad baseren op informatie van overheidsinstanties, en medische instanties (bijvoorbeeld de website van de MLD stichting). We moeten ervan uitgaan dat die informatie up to date wordt gehouden, wat daarmee de noodzaak tot het zoeken van informatie door de leek wordt weggenomen. De leek daarvan te overtuigen zal nog een hele klus zijn, nu de meesten denken dat ze het zelf beter weten, maar zou hoog op de prioriteitenlijst van Den Haag moeten staan.
23.01.2011
13:45
Beste André,
Bedankt voor je diepere inzicht. Het geeft voor mij in ieder geval wel aan, dat de leek in dit soort gevallen veel beter op een overheidsinstantie zoals het RIVM kan vertrouwen, dan op gezaghebbende wetenschappelijke bladen. Misschien is het ook een idee voor wetenschappers op het internet, om naast hun professionele eigen mening, ook aan te geven welke overheidsuitspraak ze steunen. Zelfs als ze zelf degenen zijn, op wie de overheid haar uitspraak baseert. Als alle wetenschappers dit namelijk doen, wordt het voor de leek veel sneller duidelijk wie hij wel kan vertrouwen, en wie niet.
23.01.2011
09:19
Nee maar Nasa is wel in geldnood.
22.01.2011
20:19
Interessant Albert, werkte de Nasa voor een ‘multinational’?
22.01.2011
16:34
@Richard Ten eerste, net als andere producten worden ook geneesmiddelen en vaccins uitgebreid getest voordat ze op de markt komen. Het RIVM houdt bijvoorbeeld de vaccinatieprogramma’s nauwlettend in de gaten. Anders dan bij je koelkast of je auto, hebben vaccinatie een preventieve werking, kinderen worden juist veel minder ziek dan zonder vaccinaties.
Over de rol van “The Lancet”, Wakefields publicatie gaat niet direct over vaccinatie en autisme maar (als ik me goed herinner) over een darm aandoening (colitis) en autisme. Hij koppelt dit aan de observatie van de ouders dat problemen bij hun kinderen vaak vlak na de BMR vaccinatie zijn begonnen. In het artikel schrijft hij letterlijk dat er geen direct bewijs gevonden is tussen het syndroom en de BMR vaccinatie. Echter vlak na de publicatie beweert Wakefield op een persconferentie dat het bewijs er wel is. Met alle gevolgen van dien. De grote schuldige hier is naar mijn mening Wakefield.
Daarna zijn er talloze pogingen geweest om Wakefields bevindingen te reproduceren, zonder resultaat overigens. Dit is waar het vaak om draait in de wetenschap, een onderzoeker publiceert een belangrijke vinding en andere wetenschappers doen follow-up die de bevindingen bevestigen of afkraken. Een belangrijke vinding wordt ook dan pas in de wetenschap geaccepteerd (of niet).
Over de rol van “The Lancet”; tegen goed uitgevoerde fraude is geen kruid gewassen. Maar in dit geval hadden ze wel iets kritischer kunnen zijn, als Wakefield in het artikel zegt dat geen direct bewijs is maar dat ze dat wel snel kunnen leveren dan kun je als blad eisen dat dit bewijs er ook echt moet zijn voordat het artikel geplaatst wordt.
22.01.2011
11:18
Naar mijn mening wordt veel slechte wetenschap geproduceerd door de toegepaste wetenschappers. Deze onderzoeken worden betaald door multinationals die niet willen horen hoe slecht hun product is maar hoe goed, hier is tenminste geld aan te verdienen.
Hierdoor wordter vaak naar het gewenste resultaat toegewerkt wat in mijn ogen niets met wetenschap van doen heeft maar meer met marketing. Een recent voorbeeld is de arseenbacterie van de Nasa.
21.01.2011
23:33
(Pas op, ik open met een Mening:) Goed stuk: nu zul je ook zien – de reacties gaat vast meer over je voorbeeld over wel/geen autisme, etc.) dan over wat ik denk dat de essentie van je stuk is.
Als je het mij vraagt zie je steeds vaker dat een ‘met feiten onderbouwde wetenschappelijke analyse’ teruggebracht wordt tot ‘ook maar een mening’. Het is natuurlijk goed om elke analyse in twijfel te trekken en te doorgronden (tenslotte is dat de basis van wetenschap, falsificatie/verificatie…) maar dan wel volgens de principes van tegenargumenten die je ook weer kan toetsen, etc.
Met andere woorden: Mensen met een opleiding/kennis/ervaring op een specifiek gebied staan op internet (en dus nu ook steeds vaker daarbuiten (in real llfe) al gauw ‘gelijk’ aan alle andere mensen met een mening.
Vraag me af op welke manier juist de media+internet anders moeten werken om het verschil in hoe iemand tot een mening (…analyse) komt duidelijk te maken: een online weging aan deze ‘meningen’, links, kennistweets? … iemand een beter idee?.
21.01.2011
20:56
Hallo Tim,
Je schrijft een boeiend stuk, maar het is wel bekeken vanuit de optiek van een wetenschapper. Sta mij toe, om dit eens vanuit de positie van een leek te bekijken.
Als ik als leek een nieuw product koop, zoals een koelkast of een auto, dan wil ik zeker zijn dat het veilig is, zonder dat ik daar zelf al te veel vanaf weet. Daarvoor zijn dus keuringsinstanties, en als er een dergelijk keurmerk op het product zit, weet ik zeker dat het goed zit. Nu kan het gebeuren dat er later blijkt dat een rem van een bepaalde serie auto’s toch niet veilig is. In dat geval wordt de serie teruggeroepen om de fout te laten herstellen. Dat valt dus allemaal wel mee.
Maar nu een BMR vaccin dat mogelijk autisme kan veroorzaken. Niet bij jezelf, maar bij je kind. Dat is iets van een geheel andere orde als een auto met een rem die mogelijk niet goed deugd. Hier vertrouw je als leek ook op een gezaghebbende instantie, zoals de overheid, of een gezaghebbend blad zoals ‘The Lancet’.
Als ik je stuk goed begrijp, dan zat die Wakefield er toch wel heel erg ver naast, terwijl ‘The Lancet’ het toch publiceerde. En als een gezaghebbend blad het publiceert, dan neem ik het andere journalisten ook niet kwalijk dat ze het overnemen, omdat die gewoon vertrouwen op de kwaliteit van het blad. En daarmee is het hek van de dam.
Kortom, de publicatie van dit artikel was zo’n grove fout, dat het ‘The Lancet’ permanent had moeten beschadigen. Als dit blad gedwongen zou zijn, om de kosten van alle vervolgonderzoeken te betalen, (waardoor het wellicht failliet gegaan zou zijn), dan denk ik dat de leek wel zou beseffen dat hier gewoon een heel grove fout gemaakt was. Maar dat is volgens mij niet gebeurt. Sterker nog, goede wetenschappers zijn blijkbaar gewoon doorgegaan met publiceren in dit blad, en ook nu is dit blad volgens mij onder wetenschappers zelf nog steeds in hoog aanzien.
Ik twijfel er niet aan, of ‘The Lancet’ heeft gerectificeerd, maar tegen die tijd was de geest natuurlijk allang uit de fles. Nu maakt een correctie wel indruk op wetenschappers, omdat die de waarde van een correctie kunnen beoordelen, maar volgens mij niet op de leek. Want die weet in dit stadium gewoon niet meer wie die nog kan vertrouwen.
De leek die ik zojuist beschreef, zijn de bezorgde ouders van een kind. Maar er is ook nog een ander soort leek, die geen kind heeft, en voor wie de juiste uitslag er nauwelijks toe doet, maar die het gewoon leuk vind om mensen op stang te jagen, en te debatteren met wetenschappers. Dit soort treiteraars heeft op internet inderdaad vrij spel, tot grote ergernis van iedereen die het onderwerp wel serieus neemt.
De eerste fout die er echter gemaakt werd, is een publicatie die er nooit had mogen zijn. Volgens mij zou de titel van je stuk dus eerder moeten zijn: De driedubbel gecontroleerde wetenschap is niet ‘ook maar een mening’.
21.01.2011
16:54
Hear hear! Mooi gesproken.
21.01.2011
16:26
Ik vrees dat we nog lang niet in een wereld zullen leven waar mensen hun overtuigingen op feiten baseren.
21.01.2011
08:49
Dat is voor mij ook nog steeds een van de raadsels; waarom wilden mensen zo graag geloven dat er een link tussen vaccinaties en autisme zou zijn?