Het plastic koffiebekertje en het nut van de wetenschappelijke methode
Verschenen in Columns en Opinie, Nieuws
Dagelijks confronteert de koffiepauze talloze milieubewuste werknemers met het dilemma: een eigen mok, of toch liever een plastic automatenbekertje? Dit ogenschijnlijk onschuldige vraagstuk toont de ware kracht van de wetenschap, en tegelijkertijd haar zwakte.
Of de planeet eerder naar de knoppen gaat als u uit plastic koffiebekertjes drinkt is geen makkelijke vraag. Natuurlijk, voor het maken van een plastic bekertje is olie nodig, dus dat is slecht voor het milieu. Zo’n bekertje moet vervolgens worden afgevoerd, verwerkt, verbrand, en eindigt misschien wel op een grote vuilstortplaats, om daar tot halverwege de volgende oerknal over de zonden van de mensheid te kunnen napeinzen.
Toch is voor het maken van een mok ook energie nodig, en flink veel ook. Bovendien moet zo’n mok toch minstens ééns per dag afgespoeld worden, liefst met zeep en warm water – water dat waarschijnlijk door het verbranden van kolen of olie is verhit. Een mok is bovendien veel groter dan een bekertje, waardoor in de praktijk veel mensen twee shots koffie tappen in één mok. Twee keer koffie, twee keer warm water, en een deel van die mensen drinkt uiteindelijk niet eens alle koffie op.
Gelukkig hebben we de wetenschap nog, denkt u nu. Die mensen met gympen onder hun labjas hebben vast een helder antwoord.
De hypothese
Voor iedereen die met ongelooflijke (religieuze) theorieën geen genoegen neemt is de moderne wetenschapsbeoefening de enige acceptabele manier om tot een zinvol antwoord op een dergelijke vraag te komen. Centraal staat daarin de hypothese: op basis van eerdere inzichten formuleert de wetenschapper een idee, en onderwerpt dat vervolgens aan het proces van falsificatie. Met een experiment probeert hij de hypothese te weerleggen, al is het in de realiteit natuurlijk zo dat hij probeert positief bewijs te vinden dat zijn theorie ondersteunt.
Het ideale experiment
Om valide gegevens te krijgen is het meestal nodig op een kunstmatige manier tot twee condities te komen, die slechts op één punt verschillen. Alleen dan is het mogelijk om te bepalen wat de bijdrage is van die ene variabele. Praktijkvoorbeelden zijn bijvoorbeeld het behandelen van patiënten met een nieuw medicijn of met een neppil (placebo), het effect van kunstmest versus gewone mest op het aantal kilo’s aardappelen per hectare of het gemiddelde benzinegebruik van een auto met of zonder caravan.
Cruciaal is het dat de onderzoeker precies weet hoe de onderzochte groepen onderling verschillen. Alleen de te onderzoeken variabele mag verschillen: in alle andere opzichten moeten de experimentele condities gelijk zijn. Als de caravan door een BMW wordt getrokken, en het verbruik vergeleken wordt met dat van een losse Citroën is de conclusie dat een caravan een hoger verbruik geeft niet valide.
Het onmogelijke experiment
Om de milieu-impact van koffiemokken op een valide manier met plastic bekertjes vergelijken zou een wetenschapper dus een experiment moeten ontwerpen waarin alle variabelen precies vergelijkbaar zijn, behalve dat de ene groep plastic en de andere aardewerk gebruikt. Daarna zou hij per groep alle milieueffecten op een goede manier bij elkaar op moeten tellen. Het domweg uitrekenen van de energie die nodig is voor de productie van de mokken of bekertjes is niet voldoende: voor een zinnig antwoord moet alles, van grondstof tot gebruik tot afvalverwerking worden meegerekend.
Hier eindigt dit gedachte-experiment: zo’n all-inclusive proef is gewoonweg onmogelijk. Om alle milieukosten van oliewinning, transport, productie van mokken en bekertjes, afvalverwerking, afwaswaterzuivering enzovoort te kunnen meewegen zou het uiteindelijk noodzakelijk zijn om twee autarkische, volstrekt identieke landen te nemen, waarbij het ene land alleen uit aardewerk, en het andere uitsluitend uit plastic koffiedrinkt.
U voelt het al: het definitieve antwoord op deze vraag gaat er deze koffiepauze niet komen, en misschien zelfs nooit. Daarin is het koffiebekertjesprobleem een goed voorbeeld van een wetenschappelijk vraagstuk, het enige wat de wetenschap kan bieden zijn voorlopige waarheden en tijdelijke theorieën. Die knagende onzekerheid in het achterhoofd heeft een groot voordeel: tot de identieke autarkieën zich hebben aangediend kunt u zonder schuldgevoel uit plastic uw koffie drinken.
Lucas is arts-onderzoeker en als promovendus op het AMC in Amsterdam probeert hij meer te begrijpen van (auto)immuun-gemediëerde ziekten van de galwegen.
26.08.2013
19:52
ja de milleu moet woorden opzeggen voor veel meer geld
08.01.2012
12:16
Zo’n totaal energie/milieu-balans is niet te realiseren, maar als je er van uit gaat dat de kosten van iets opgebouwd zijn uit energie en arbeid is het doenlijk om e.e.a te vergelijken.
Wat kost een plastic bekertje (een maal te gebruiken) en wat kost een mok (en hoe vaak kun je die gebruiken)
08.12.2010
17:24
Lastig onderwerp. Ik blijf het moeilijk te geloven vinden dat plastic beter zou zijn, vooral als die boodschap van de plastic-bekertjes-fabrikant komt.
Natuurlijk moet je alle relevante aspecten meenemen in je vergelijking, waaronder het afwassen van je mok. En de hoeveelheid zeep (=slecht) waarmee sommigen afwassen, baart me inderdaad zorgen, maar voorlopig concludeer ik dat in mijn vorige en huidige lab (n=al 2!) mokken dagenlang ongewassen gebruikt worden, en de koffie/thee smaakt men er niet minder om.
Thuis schakel ik voor de romantische etentjes ook nog niet over op plastic ‘servies’. Aangezien ’1 theelepeltje Dreft volstaat voor de hele vaat’ en datzelfde drupje in de werksituatie mogelijk voor een enkele mok gebruikt wordt, valt de milieuschade thuis hopenlijk nog mee.
Ik blijf plastic voorkomen waar mogelijk, hergebruiken waar onvermijdelijk (goede 3e onderzoeksgroep! @ Nadine) en eventueel gebruiken wanneer handig!
Blij te horen dat hier meer mensen over nadenken!
06.12.2010
04:06
@Nadine: dank voor je opmerkingen. Op mijn woorden ga ik nog beter letten. Die formulering is inderdaad ongelukkig. En het woord tacky ga ik opzoeken!
@Gerrit: die studies kon ik niet zo snel terugvinden, maar ik herinner ze me ook. Het zal ongetwijfeld een ‘Wij van WC-eend’ verhaal zijn geweest, maar het blijft natuurlijk goed om kritisch te kijken naar wat we wel en niet doen om milieuvriendelijk te handelen; als blijkt dat een toyota prius welliswaar iets zuiniger is (ook nog niet zo heel veel overigens) maar dat de productie en afvalverwerking van de batterijen een enorm milieuprobleem meebrengen dan is het goed die totale ketenëffecten te bemeten (hoe lastig dat ook is in de praktijk).
05.12.2010
16:59
@ Gerrit: wel een waxinelichtje in een wegwerphouder neem ik aan?
04.12.2010
15:15
De plasticbekertjesindustrie heeft wel eens uitgerekend dat het in hun voordeel uitviel. Daarbij viel op dat het afwassen van de mokken bij hun veel vaker en grondiger gebeurde dan bij mij, een keer aan het eind van de werkdag is voor mij genoeg, en is denk ik vergelijkbaar met een keer mijn handen wassen. Ook bleken hun mokken vele malen breekbaarder te zijn dan de mijne. Als ze het van dat soort kunstgrepen moeten hebben vraag ik me af of het werkelijk om spannende verschillen gaat.
Maar stel dat de plastic bekertjes wel serieus in het voordeel zijn, dan ligt het voor de hand dat het voor veel meer dan alleen die koffiebekertjes opgaat. Ons avondeten kunnen we dan wellicht beter met wegwerpbestek van wegwerpborden gaan eten, met wijn uit een plastic wegwerpglaasje of bier direct uit het wegwerpblikje. Gezellig bij een romantisch waxinelichtje ;-).
02.12.2010
15:53
@Lucas, je vraag over de mileubelasting van plastic beker versus porseleinen mok houd al jaren verschillende mensen (met name biologen?) bezig. Ik weet niet of of het gebaseerd was op harde cijfers, maar ik herinner me dat een van mijn collega studenten (biologie) had berekend dat het gebruik van een recyclebare beker (in ons geval de biologen mok van hardplastic) voor het milieu ongunstiger was dan het gebruik van wegwerpbekers, met name vanwege de voortdurende nood tot afwassen van de eerstgenoemde.
Ook is er nog het alternatief om plastic bekertjes te hergebruiken gedurende de dag en maar 1x per dag een nieuw bekertje te nemen. Misschien kun je die optie meenemen als derde onderzoeksgroep wanneer je er ooit toe komt?
Tenslotte zou ik je willen vragen om de tricky scheiding tussen tacky en respectloos in de gaten te houden wanneer je schrijft “Voor iedereen die met ongelooflijke (religieuze) theorieën geen genoegen neemt is de moderne wetenschapsbeoefening de enige acceptabele manier om tot een zinvol antwoord op een dergelijke vraag te komen.” Het “ongelooflijke (religieuze)” vind ik persoonlijk respectloos overkomen, maar kan een kwestie van interpretatie zijn.
02.12.2010
15:35
Leuk geschreven Lucas.
Je vraagstelling doet me denken aan Aesopus’ fabel over de schildpad en de haas. En daarin ligt volgens mij ook de oplossing die je zoekt.
Om een mok te maken kost veel meer energie (en veroorzaakt dus meer milieuvervuiling) dan een plastic bekertje, daarover zal iedereen het wel eens zijn. Maar een mok kan opnieuw gebruikt worden, en een bekertje niet. Een mok kan dus alleen milieuvriendelijker zijn, als het schoonmaken ervan milieuvriendelijker is dan de productie en het vernietigen van een bekertje. Daarbij moet je ook rekening houden, dat de meeste bekertjes in de vuilverbranding terecht komen, en daar weer energie vrijgeven, die ook weer gebruikt kan worden.
Ik kan het niet bewijzen met cijfers, maar als een bedrijf vaatwasmachines gebruikt om de mokken van het personeel schoon te maken, dan is het volgens mij vrijwel zeker dat plastic bekertjes veel milieuvriendelijker zijn.
02.12.2010
13:18
@monika. Uiteraard zou ik het heel interessant, nuttig en fijn vinden als iemand even een uitputtende analyse van dit probleem zou uitvoeren, liefst gecontroleerd door de voorgestelde proef met twee vergelijkbare landen of in ieder geval twee grote steden, ziekenhuizen oid. De uitkomst zou me echt benieuwen.
Zelf houd ik me – met uw welnemen – voorlopig even bezig met eenvoudigere problemen die meer bij mijn onderzoeksbudget en horizon passen: als compromis wissel ik plastic en aardewerk af (vooral ook uit pragmatisch oogpunt).
02.12.2010
11:17
hmmm, ik weet niet of ik het eens ben met je, Lucas.
ik zou het wel interessant vinden om deze berekeningen naast elkaar te zien wat energie, materialen etc voor een balans zou geven.
Je hebt wel gelijk dat er geen makkelijk antwoord op is- maar dat is er toch nooit in de wetenschap? En is wetenschap bedrijven niet zoeken naar de waarheid? we weten toch allemaal dat we niet verder komen dan het benaderen van de waarheid? zo werd het ook altijd voor onmogelijk gehouden dat arsenicum phosphor kan vervangen in onze bouwketens? En zo scheppen we continu een soort of nieuwe ‘waarheden’ – mijn inziens is dit de basis van wetenschap.
Door een complexe vraagstelling te hebben vind ik het wel erg makkelijk om dan maar voor struisvogelpolitiek te kiezen- en dus te pleiten om dan maar alles bij het oude te houden ‘zonder schuldgevoel’.
Dus ik daag je uit, Lucas!