In de tweede Lord of the Rings-film, met twee hobbits in zijn takken, spreekt Treebeard de historische woorden: “I always like going South. Somehow it feels like going downhill.” Treebeard is niet de enige, zo blijkt uit een studie die deze maand verschijnt in het tijdschrift Memory & Cognition: ook wij mensen geven de voorkeur aan de zuidelijke route, als we de keus hebben.
Logisch? Welnee. Toch associeert onze innerlijke TomTom het zuiden met een snellere, makkelijkere weg naar de eindbestemming, concluderen Tad Brunye en zijn collega’s van Tufts University. Zoals bij de meeste psychologieexperimenten werd een blik studenten opengetrokken, die met behulp van een plattegrond mochten bepalen hoe ze het snelst van A naar B zouden komen. Hierbij waren er twee duidelijke opties: een ‘noordelijke’ route (eerst naar ‘boven’, dan naar ‘rechts’, en dan weer naar ‘beneden’), en een zuidelijke, precies tegenovergesteld. Twee derden van de deelnemers bleek zuid te prefereren boven noord. Hetzelfde vraagstuk werd ook voorgelegd met een oost versus west dilemma, maar daar verschilde de voorkeur nauwelijks.
Maar waaróm wilden de studenten zo graag via het zuiden? Zagen ze het (onterecht) als de kortste route aan? Een volgend experiment vroeg de studenten niet naar hun voorkeur, maar naar welke route het langst was. Ineens bleek er geen enkel verschil te zijn tussen noord en zuid. De onderzoekers zochten daarom verder, en vroegen de proefpersonen naar hun mening over vastgestelde routes: hoeveel calorieen zouden ze verbruiken als ze dit liepen? En hoeveel benzine als ze met de auto zouden gaan? Zou er veel verkeer zijn? Of verwachtten ze een mooi uitzicht? Daar bleken de noordelijke en zuidelijke routes wel weer verschillend te scoren: zowel voor het calorieverbruik als het uitzicht scoorde het noorden significant hoger dan het zuiden. Een teken, vinden de onderzoekers, dat wij ‘noordelijk’ associeren met ‘naar boven’: het kost meer moeite om er te komen, maar als je er bent, dan heb je ook wat.
Dat wij het dus ten onrechte ‘makkelijker’ vinden om naar het zuiden te gaan dan naar het noorden, liet een laatste testje nog duidelijker zien. Hier werd de studenten gevraagd om de tijd in te schatten die het zou kosten om van stad X naar stad Y (beide in de VS) te gaan. Als de steden op de kaart op dezelfde hoogte lagen (en de route dus naar het westen of naar het oosten ging) was er volgens de studenten qua tijd geen verschil tussen heen en terug (op een totale reisduur van gemiddeld 16 uur). Maar routes die noordwaarts gingen werd gemiddeld zo’n twee uur langer ingeschat dan dezelfde route, in de omgekeerde richting.
De Pet Shop Boys mogen het er misschien niet mee eens zijn, maar het devies in ons brein is duidelijk: Go South!
22.06.2010
19:11
Ik heb wel eens gehoord dat er (wetenschappelijk aanwijsbaar) in veel landen een culturele noord-zuid gradient is. Bijv: Brabanders zijn relaxed en open vergeleken bij Friezen. Maar Noord-Belgie is weer een beetje minder relaxed dan Zuid-Nederland, en Noord-Frankrijk minder relaxed dan Zuid-Belgie. Weet niet zeker of dat echt zo is, maar misschien heeft het wel met bovenstaande te maken?
21.06.2010
09:36
De mensen downunder hebben de eigenschap ‘er ook bij te horen’ vorm gegeven in dit soort kaarten alsof dat bovenaan staan belangrijk is.
Maar als je in de geschiedenis terug gaat dan zie je dat noord ook niet altijd boven was. Kijk maar op
http://home.tiscali.nl/~wr2777/NederlandOudres.JPG
of
http://home.tiscali.nl/~wr2777/NHollandDeventer1584.jpg
Ik heb geen idee wie, wanneer en waarom het idee heeft gekregen om noord altijd boven te zetten. Het is in ieder geval wel een wereldwijde standaard geworden.
17.06.2010
16:09
Goede vraag! De onderzoekers zijn er zelf niet achteraan gegaan, maar me dunkt dat de correlatie zo is dat ‘boven in de kaart’ inderdaad met ‘omhoog’ wordt geassocieerd. Als je gewend bent om het zuiden bovenin te hebben, dan zal je waarschijnlijk dus daar (onbewust) het beste uitzicht verwachten.
Ik weet eigenlijk niet of er nog echt ‘omgekeerde kaarten’ gehanteerd worden. Ze bestaan wel: http://flourish.org/upsidedownmap/.
17.06.2010
16:03
En hoe is dat in culturen waar ze kaarten anders lezen?