God is een waanbeeld, een illusie ontsproten aan ons brein. Hoe en waarom de mens god heeft bedacht is een populair onderwerp onder hersenonderzoekers en evolutionair biologen. De grote vraag is of religie een evolutionair voordeel heeft opgeleverd voor de mens of dat de geboorte van religie een ongelukje was zonder direct voordeel. Evolutionair voordeel van voorbije tijden of kortsluiting in de hersenpan; is er nog wel ruimte voor een ouderwetse omnipotente heerser in onze maatschappij?
Ongelukje of voordelig?
Er zijn op dit moment twee heersende theorieën die het ontstaan van religie proberen te verklaren. De eerste gaat ervan uit dat het de mens, ten minste tijdelijk, een evolutionair voordeel heeft opgeleverd. Dit voordeel kan worden gevonden in dat god(en) en religie als sociale lijm hebben gediend. De vroegste mens zou, net als chimpansees, in groepen hebben geleefd van zo’n 50 individuen. In de loop der tijd nam de grootte daarvan toe en leefden onze ‘jager-verzamelaar’ voorouders in groepen van zo’n 100-200 individuen. Deze toename bleek succesvol maar zorgde ook voor meer conflicten. Om de verandering in groepsdynamiek succesvol te houden moeten er regels zijn gevormd die ook moesten worden nageleefd. Een religie waarin een algemene moraal werd vastgesteld en waar één of meerdere imaginaire wezens het gedrag van elk individu in de groep in de gaten houdt is een aannemelijke verklaring om een in complexiteit toenemende groepsstructuur succesvol te houden. Religie is daarmee een vorm van adaptatie geweest en heeft bijgedragen aan de vorming van een ‘superorganisme’: de menselijke maatschappij.
Een tweede mogelijkheid is dat het ontstaan van religie is samengevallen met de expansie van onze hersenen en daarmee met bijvoorbeeld de ontwikkeling van taal, empathie en de mogelijkheid om abstracte gedachtes te vormen. Niet alleen verwierf de mens de capaciteit om complexe gereedschappen te bedenken en vervaardigen maar ook werd het belast met een hogere mate van bewustzijn en begreep het dat de meeste gevolgen een oorzaak hebben. Voor onverklaarbare natuurverschijnselen of ziektes werden goden uitgevonden en religie gaf het leven zin. Daarmee zijn goden en religie een bijkomend effect van de toename in cognitie.
God heeft een plek in de hersenen
Recent onderzoek lijkt de tweede theorie te ondersteunen. Door de hersenen met fMRI af te tasten is gezocht naar gebieden die zijn betrokken bij hoe gelovigen zich een voorstelling van god maken. Het blijkt dat god niet een speciaal plekje voor zichzelf heeft in de hersenen maar dat hij (of zij) zich bevindt op plekken die onder andere essentieel zijn voor sociale cognitie zoals empathie en het begrijpen en voorspellen van iemands bedoelingen. De resultaten suggereren volgens Jordan Grafman, één van de betrokken wetenschappers, dat de geïdentificeerde gebieden niet alleen belangrijk zijn geweest voor de ontwikkeling van een grotere mate van empathie of het verzinnen en inbeelden van gereedschappen maar ook de mogelijkheid hebben gecreëerd om een wezen te verzinnen en daarmee ook nog eens een relatie op te bouwen. Religie zou dus niet specifiek geëvolueerd zijn als adaptatie maar is een indirect gevolg van een toename in sociale cognitieve capaciteiten, een ongelukje dus.
Het interessante is dat afhankelijk van de mate en de plek van hersenschade in één van de geïdentificeerde gebieden zoals de rechter pariëtale kwab (die een rol speelt bij het integreren van zintuiglijke informatie en ruimtelijk denken) sommige mensen gevoeliger raken voor religieuze ervaringen en transcendentie. Schade aan een ander betrokken gebied, de temporale kwab, kan leiden tot een speciale vorm van epilepsie en het ervaren van religieuze openbaringen. Van Mozes en Mohammed wordt bijvoorbeeld gedacht dat ze leden aan temporale kwab epilepsie.
Weg met god?
In het gunstigste geval heeft het ontstaan van religie de mens dus tijdelijk evolutionair voordeel opgeleverd. Zo kan het katalysator geweest zijn van onze vooruitgang van holbewoners naar soort die zich overal ter wereld met succes heeft weten te vestigen. In dat geval zeg ik: “Chapeau! Maar het is nu wel mooi geweest.”. Religie is van sociale lijm tot kruitvat verworden. Het scheidt de mensheid meer dan het haar bindt. Religie is gebaseerd op een illusie die zijn oorsprong vindt in voorouders die het verschil nog niet kenden tussen een natuurverschijnsel en een teken van de goden. Met de kennis die we nu hebben is het duidelijk dat god en religie een verzinsel zijn van onze eigen hersenen. In de naam van tolerantie wordt religie in stand gehouden en dat gaat ten koste van humanistische waarden en gelijkheidsbeginselen. En dat, zo moge duidelijk zijn, is zeker niet evolutionair voordelig.
Dit stuk verscheen ook op Opiniepagina van de Volkskrantsite
20.11.2014
19:01
[…] heeft religie evolutionair voordeel opgeleverd, maar ik vroeg me vooral af of geloof wat te bieden aan een […]
17.07.2014
15:04
Wat een geweldige column.
God beleving zorgt voor teveel ellende. In het groot zoals ISIS in Irak en in het ‘klein’ door weggezet te worden als tweederangs burger door een figuur als Wilders of niet jezelf kunnen zijn in Katwijk.
De enige manier voor de wereld om vooruit te komen is te stoppen met religie.
De 4200 religies op de wereld, waarvan een deel elkaar dood wenst, hebben of allemaal gelijk of niemand heeft gelijk. Er wordt gezegd dat religie niet het probleem is maar het willen hebben van macht. Laat nou juist alle ellende in de wereld voort komen door mensen met een religieus boek in hun handen. Oorlog, genocide, seksueel misbruik, landjepik.
Om te beginnen moet religieus onderwijs stoppen. Thuis en op school. Kinderen moeten behoed worden om geïndoctrineerd te worden.
Ok, we wonen in een vrije wereld laat kinderen kiezen als ze volwassen zijn om met religie in contact te komen. Als we ze verstandig genoeg achten om ook te kunnen autorijden en politiek te stemmen. Iemand een idee wat er dan zou gebeuren?
“Gij zult niet doden”, “gij zult niet stelen” zit in de mensen zelf. Als je dat wel zou doen zonder religieus boek in je handen dan heb je een serieus intern probleem en hoor sowieso je in de gevangenis.
Geen religieuze indoctrinatie meer, geen Katholieke, geen Protestante, Geen Joodse en geen Islam meer op scholen, thuis, in kerken, Synagogen of Moskeeën.
Om te beginnen moeten de subsidies voor religieus onderwijs stoppen wat mij betreft tot alle scholen 100% seculier humanistisch (gebaseerd op menselijke normen en waarden. “Gij mag alle ongelovigen doden” is dat niet.) onderwijs geven.
Het begint met erkenning van het probleem en vervolgens met het implementeren van de oplossingen.
Mensen het kan nog in ons leven! Maar dan moeten we er nu voor gaan! Jaar na jaar blijven er gehersenspoelde kinderen van onze scholen komen tot we besluiten genoeg is genoeg!
Probeer eens goed de reacties te lezen en te laten doordringen onder deze column.
Religieuzen mensen wonen in La-La- Land, moeten we hier een een betere wereld van verwachten?! Kijk naar de Soennieten en Sjiieten die elkaar afslachten. Kijk naar de geinstitutioneerde doofpot van seksueel misbruik in de kerk. Kijk naar hoe Israël uit naam van de Thora de Palestijnen ieder greintje menswaardigheid ontneemt.
Religie is het lont in bijna ieder kruitvat op de wereld en anders wordt het wel gebruikt als rechtvaardiging.
17.07.2014
13:47
Wat een geweldige column.
God beleving zorgt voor teveel ellende. In het groot zoals ISIS in Irak en in het ‘klein’ door weggezet te worden als tweederangs burger door een figuur als Wilders of niet jezelf kunnen zijn in Katwijk.
De enige manier voor de wereld om vooruit te komen is te stoppen met religie. De 4200 religies op de wereld, waarvan een deel elkaar dood wenst, hebben of allemaal gelijk of niemand heeft gelijk. Er wordt gezegd dat religie niet het probleem is maar het willen hebben van macht. Laat nou juist bij alle ellende in de wereld voort komen door mensen met een religieus boek in hun handen. Oorlog, genocide, sexueel misbruik, landjepik.
Om te beginnen moet religieus onderwijs moet stoppen. Thuis en op school. Kinderen moeten behoed worden om geïndoctrineerd te worden. Ok, we wonen in een vrije wereld laat kinderen kiezen als ze volwassen zijn en pas met religie in contact te brengen als we ze verstandig genoeg achten om te kunnen autorijden en stemmen.
Dat wil zeggen: geen religieuze indoctrinatie meer, geen Katholieke, geen Protestante, Geen Joodse en geen Moslim op scholen, thuis of in kerken, Synagogen en Moskeeën.
Om te beginnen de subsidies stoppen en wat mij betreft gaan we verder tot alle scholen 100% seculier humanistisch onderwijs geven.
Het begint met erkenning van het probleem en vervolgens het implementeren van de oplossingen.
Mensen het kan nog in ons leven maar dan moeten we er nu voor gaan! Jaar na jaar blijven er gehersenspoelde kinderen van ons onder komen tot we besluiten genoeg is genoeg. Probeer eens goed de reacties te lezen onder deze column. Deze mensen wonen in La-La- Land, moeten we hier een een betere wereld van verwachten?
12.07.2014
10:13
Dus volgens het artikel horen mensen die in God geloven thuis in een psychiatrische inrichting. Ik maak me niet er niet zo druk om, Jezus gaat rechtvaardig oordelen over deze wereld. Niet de mensen die in Jezus geloven (door hem gered, vergeven zijn) maar de mensen die zich niet bekeren hebben straks een heel groot probleem. De bijbel waarschuwt voor een eeuwige poel van vuur.
30.04.2012
12:19
“In de naam van tolerantie wordt religie in stand gehouden”
Niet in naam van tolerantie wordt religie in stand gehouden, het blijft in stand doordat er mensen zijn die geloven! Ervan uitgaande dat dit door de tolerantie komt, zou suggereren dat een holocaust religie uit zou moeten roeien…
Is dat dan niet net zo iets als dat roodharigen in naam van tolerantie in stand worden gehouden? Nee, natuurlijk niet, die zijn er nu eenmaal! Niet door tolerantie, maar door genetische overdracht. Religie is ergens ook een beetje erfelijk, want de meeste religieuzen hebben dit van huis uit meegekregen.
10.11.2009
16:51
Geloven is net zo iets als roken in de jaren 50. Slechts een klein groepje mensen vond het maar niets, maar kregen uit eindelijk wel gelijk dat roken slecht voor je is. Geloven is naar mijn inziens ook slecht, alleen zijn er nog maar weinig die dat door hebben…..
03.11.2009
13:57
Another 2 cents,
Pfff, dan toch maar die tweede reactie.
Alleen al uit het aantal en de grootte van de reacties en de discussies blijkt: God is niet overbodig. Zijn aard en herkomst houdt velen bezig en is een aanleiding om ons bestaan op dit stofje in het heelal, dat wij Aarde noemen, eens te overdenken. Tim zorgt alleen voor een bepaald gezichtspunt dat religie en wetenschap dichter bij elkaar zou kunnen brengen.
Zijn perspectief is (zoals dat een wetenschapper betaamt!) die van de rede en het oorzaak-gevolg-denken. Veel van de handelwijzen van religieuzen lijken de hypothese die hij verwoord te onderbouwen.
De perspectieven van veel van de reacties zijn volgens mij meer gekleurd van aard: zij gaan al uit van het (wetenschappelijk beschouwd niet onderbouwde) dogma dat er een Godheid is en interpreteren vervolgens de bevindingen van wetenschappers (o.a. Tim) in dat religieuze kader.
Geen wonder dat dit tot discussie leidt.
Maar let op: er wordt in het stuk geen ‘oordeel’ uitgesproken over wel of niet religieus zijn (in welk opzicht dan ook). De stelling dat God overbodig is, is ook slechts een hypothese, die uit het stuk voortvloeit, het wordt niet verkondigd als een dogma of de waarheid.
Daarentegen is in sommige van de reacties wel een (ver)oordeling te lezen, met name van verschillende religies, ten opzichte van elkaar. Dat is natuurlijk wel te verklaren uit het bovenstaande: als je niet gelooft (in onze God of in onze Allah), dan hoor je er niet bij. Het verzwakt echter ook de argumentatie (in ieder geval vanuit wetenschappelijk oogpunt).
31.10.2009
16:05
Het ”weten” is voorbehouden aan de mensen die we hebben verbrand of zes voet onder de grond hebben gestopt. Dood dus! De voorzienigheid licht soms een tipje van de sluier op om ons te laten zien dat er meer is dan het aardse dat wij zien. Sommigen hebben dat wat sterker, maar bijna iedereen heeft dat gevoel van ”er moet iets zijn”. Veel ongelovigen (althans zij die niet in de monolitische religies geloven) zeggen dat zij wel in ”iets” geloven maar er verder geen invulling aan kunnen geven. Het meest gemakkelijke is vorm te geven aan dat gevoel door het in het leven roepen van dogma’s. Daarna probeer je zo veel mogelijk mensen van die dogma’s te overtuigen en voila, je hebt je sekte. Zo is dat in het christendom gegaan en, in veel sterkere mate, ook met de islam. Het verschil zit hem hier in dat christenen mij proberen over te halen met liefde en de moslims met het zwaard. Hoe dan ook moeten de dogma’s zodanig zijn dat toetreden tot het geloof een plaatsje in de hemel oplevert (al dan niet met 72 maagden) en afwijzing een plaats in de hel. Hoe verschrikkelijk dat is hoef ik je niet te vertellen.
Bij een kind doe je dit ook: als je lief je bordje leeg eet krijg je een ijsje en zo niet…dan ga je meteen voor straf naar bed. Met andere woorden, de meeste gelovigen verkeren nog in hun kindertijd en weigeren om na te denken. Hoe is het mogelijk dat een zelfstandig denkend, redelijk intelligent mens, gelooft in de god van welk geloof dan ook en zich allerlei regels laat opleggen die geen enkel nut hebben zoals in het geval van de islam. De tien geboden uit de bijbel zijn dan nog het waardevolst omdat zij refereren aan ons rechtvaardigheidsgevoel. Kortom, god (allah) is voor de dommen.
Ahmad Jhawnie, lees dit eens. Ontken niet de afkomst van je geloof.
http://www.verhoevenmarc.be/PDF/allah-maangod.pdf
30.10.2009
15:03
Nog meer “islamsprookjes”
Wie is Allah
Het antwoord vindt u in de Koran in hoofdstuk 112 al-Ieglaas (De Zuiverheid).
De afgodendienaren van Mekka vroegen aan de Profeet Mohammed (vzmh) om Allâh te beschrijven. Waarvan is Hij gemaakt? Hoe ziet Hij eruit? Heeft Hij een gezin?
In een notendop maakt Allâh ons duidelijk wie Hij is.
In (de) naam van Allâh, de Meest Barmhartige, de Meest Genadevolle.
vers 1. (O Mohammad) Zeg (aan de mensen): Hij, Allâh, is Eén.
d.w.z. Allâh heeft geen deelgenoten (partners). Dus helemaal geen sprake van dualisme
(twee-eenheid zoals bij Zoroaster), triniteit (drie-eenheid zoals bij het Hindoeisme en Christendom), polytheïsme (veelgodendom) en ook niet van halfgoden.
Allâh duidt hier Zichzelf aan met Hij, en niet met Zij of Het. Dat wil helemaal niet zeggen dat Hij een manspersoon is.
De bewering dat Allah de naam was van de maangod, en dus moslims een afgod aanbidden, is ronduit belachelijk en nietszeggend. De naam Allah werd nooit gebruikt voor een of ander schepsel, en moslims aanbidden geen enkel schepsel.
vers 2. Allâh is de Eeuwige (of: de Onafhankelijke).
d.w.z. Allâh is ondeelbaar, onveranderlijk, onsterfelijk. Zoals Hij vandaag is, precies zo was Hij in het eeuwige verleden en precies zo zal Hij blijven in de eeuwige toekomst.
Iedereen en alles is voor zijn ontstaan en voortbestaan van Hem afhankelijk. Hij is niet afhankelijk van tijd, plaats, ruimte, omstandigheden, materie en ook niet van Zijn schepselen.
Zoals Allâh eeuwig is, precies zo zijn de eigenschappen van Hem ook eeuwig en
volmaakt. En zoals Allâh lief en liefdevol is, precies zo is Hij streng in Zijn straffen.
vers 3. Niet heeft Hij verwekt, noch is Hij verwekt.
d.w.z. Allâh heeft geen vrouw en kinderen en ook geen ouders. Dus Hij kent helemaal geen “bloed – en aanverwanten”, anders zouden er ontelbare goden en halfgoden bestaan.
Als Allâh ouders zou hebben, wil dat zeggen dat er een tijd was dat Hij niet bestond; en als Hij kinderen zou hebben, wil dat zeggen dat Hij eens zal ophouden om te bestaan.
“….Hoe zou Hij (Allah) een zoon kunnen hebben als Hij geen echtgenote heeft?… (Koran 6:101)
Allah heeft het heelal niet geërfd noch zal iemand dat van Hem erven.
vers 4. En niet is één aan Hem gelijk en gelijkwaardig.
d.w.z. Niemand en niets lijkt op Allâh en is gelijk aan Hem in enig opzicht. Wij kunnen helemaal geen voorstelling maken van hoe Hij eruit ziet. De Islam verheft de mens niet tot Allâh, noch verlaagt hij Allâh tot een mens (incarnatie).
Samenvatting: Allâh is uniek, ongeëvenaard en volmaakt in Zijn Persoon, in Zijn eigenschappen en in Zijn daden.