Het is al weer midden september en de dagen worden korter. Voor winterdepressiepatienten betekent het dat binnenkort de lichttherapielampen weer uit de kast komen. Ik besloot eens na te lezen in de recente wetenschappelijke literatuur of er nog nieuwe inzichten zijn over depressie en licht therapie en ontdekte een hele wereld aan interessante onderzoeken. Zo heb ik bijvoorbeeld geleerd dat lichtwekkers goed werken tegen winterdepressie en blauw licht beter is dan rood licht. Hier een kort verslag.

Therapie bij winterdepressie
Als eerste vond ik een onderzoek van onderzoekers van de universiteit van Utah. Zij behandelden de helft van 30 winterdepressiepatienten met blauw licht en de andere helft met rood licht: drie weken lang zaten de patienten iedere ochtend 45 minuten voor een lamp. De onderzoekers verwachtten overigens helemaal niet dat rood licht werkt, maar dat wisten de patienten niet. Daardoor kon er getest worden of er een placebo effect was. Het resultaat was duidelijk: de patienten die blauw licht kregen kwamen veel sneller van hun depressie af dan de patienten die rood licht kregen. Bovendien werden de blauwlicht-patienten net zo snel beter als patienten die standaard witlicht-therapie doen. Een placebo effect was er trouwens ook. Sommige van de roodlicht-patienten werden namelijk ook beter.

„Beter“ betekent in dit geval trouwens nog lang niet altijd „goed“. Hoe depressief iemand is kan gemeten worden met een vragenlijst die bekend staat onder de naam Hamilton Depressie Schaal. Het is een vragenlijst waar je punten krijgt voor tekenen van depressie: slecht slapen 2 punten, angst 4 punten, geen eetlust 3 punten, etc. Een winterdepressiepatient kan vóór de lichttherapie 30 scoren op deze schaal en na en paar weken therapie nog maar 8 of 5. Dat is een enorme verbetering. Maar dezelfde persoon kan in de zomer 3 scoren of zelfs 0. In één studie werden ook Hamilton scores voor gezonde proefpersonen bepaald en die scoorden het hele jaar door gemiddeld 1,5.

Lichtwekkers en ratten
In een iets ouder artikel, uit 2007, ontdekte ik dat ook een lichtwekker met een 300 lux lamp goed werkt tegen winterdepressie. U heeft vast wel van de Philips Wake Up Light gehoord. Zo’n lamp die langzaam licht wordt ‘s morgens als je moet op staan (en in het geval van de Philips lamp ook nog vogel geluiden maakt). Iedere dag opstaan met zo’n lamp lijkt dus net zo effectief tegen winterdepressie als gewone licht therapie met wit of blauw licht.

Bij ratten hebben ze nog wat anders uitgeprobeerd: 10 minuten blauw licht om 4 uur ‘s morgens (link). Lijkt ook te werken! Ze gaan er sneller van zwemmen, wat volgens de onderzoekers duidt op een goed humeur bij de beestjes. Bij mensen is het nog niet uitgeprobeerd. Maar als het werkt is het misschien een idee voor de volgende generatie Wake Up Lights van Philips.

Hoe het werkt
Onderzoekers proberen ook te ontrafelen hoe winterdepressie ontstaat en welke genen betrokken zijn. Er wordt vanuit gegaan dat het lichtgevoelige eiwit melanopsin in onze retina belangrijk is voor ons dag nacht ritme. En wat blijkt? Een bekende mutatie in het melanopsin gen komt vaker bij winterdepressiepatienten voor dan bij gezonde mensen (link). Interessanter nog vind ik het resultaat van een groep onderzoekers uit Canada. Zij vonden dat de retina van winterdepressiepatienten in de winter anders reageert op licht stimuli dan de retina van gezonde mensen. In de zomer was dit verschil echter verdwenen. Nog opvallender: na 4 weken lichttherapie was er ook geen verschil meer te zien. Deze resultaten zijn nog erg nieuw, maar super veelbelovend! Misschien leidt dit ertoe dat we straks echt begrijpen wat er mis gaat bij winterdepressiepatienten en hoe we ze beter kunnen behandelen.

Licht voor anderen
Er zijn ook veel onderzoekers die denken dat lichttherapie nuttig is voor psychiatrische patienten die aan andere kwalen dan winterdepressie lijden. In Israel werd recent een onderzoek gedaan bij patienten die aan gewone depressie lijden. Het ging slechts on 12 patienten, omdat het idee nog nieuw was en de onderzoekers eerst bij een kleine groep mensen wilden kijken of het wat opleverde. Deze patienten moesten om drie uur opstaan (midden in de nacht!), geholpen door een lichtwekker. Daarna kregen ze twee uur groen licht en anderhalf uur fel wit licht (5.000 lux). ‘s Avonds moesten ze al om zeven uur naar bed en de volgende dag werden ze weer om drie uur gewekt door de lichtwekker. Het „zeven uur naar bed en drie uur op“ ritme ging nog twee dagen zo door. Resultaat: al na één dag knapten ze op. Na een week hadden ze gemiddeld 9 punten op de Hamilton schaal, terwijl ze met gemiddeld 28 punten begonnen. En 4 weken later ging het nog steeds behoorlijk goed met de patienten! Dit is zeker veelbelovend genoeg om te testen bij grotere groepen patienten.

Conclusie: lichttherapie werkt. En dat zonder de bijverschijnselen van antidepressiva. Nu maar hopen dat de huisartsen, arbo-artsen en psychiaters van dit land zulke artikelen ook lezen!

Dit stuk verscheen ook op de opinie pagina van de Volkskrant.