Het is al weer midden september en de dagen worden korter. Voor winterdepressiepatienten betekent het dat binnenkort de lichttherapielampen weer uit de kast komen. Ik besloot eens na te lezen in de recente wetenschappelijke literatuur of er nog nieuwe inzichten zijn over depressie en licht therapie en ontdekte een hele wereld aan interessante onderzoeken. Zo heb ik bijvoorbeeld geleerd dat lichtwekkers goed werken tegen winterdepressie en blauw licht beter is dan rood licht. Hier een kort verslag.
Therapie bij winterdepressie
Als eerste vond ik een onderzoek van onderzoekers van de universiteit van Utah. Zij behandelden de helft van 30 winterdepressiepatienten met blauw licht en de andere helft met rood licht: drie weken lang zaten de patienten iedere ochtend 45 minuten voor een lamp. De onderzoekers verwachtten overigens helemaal niet dat rood licht werkt, maar dat wisten de patienten niet. Daardoor kon er getest worden of er een placebo effect was. Het resultaat was duidelijk: de patienten die blauw licht kregen kwamen veel sneller van hun depressie af dan de patienten die rood licht kregen. Bovendien werden de blauwlicht-patienten net zo snel beter als patienten die standaard witlicht-therapie doen. Een placebo effect was er trouwens ook. Sommige van de roodlicht-patienten werden namelijk ook beter.
„Beter“ betekent in dit geval trouwens nog lang niet altijd „goed“. Hoe depressief iemand is kan gemeten worden met een vragenlijst die bekend staat onder de naam Hamilton Depressie Schaal. Het is een vragenlijst waar je punten krijgt voor tekenen van depressie: slecht slapen 2 punten, angst 4 punten, geen eetlust 3 punten, etc. Een winterdepressiepatient kan vóór de lichttherapie 30 scoren op deze schaal en na en paar weken therapie nog maar 8 of 5. Dat is een enorme verbetering. Maar dezelfde persoon kan in de zomer 3 scoren of zelfs 0. In één studie werden ook Hamilton scores voor gezonde proefpersonen bepaald en die scoorden het hele jaar door gemiddeld 1,5.
Lichtwekkers en ratten
In een iets ouder artikel, uit 2007, ontdekte ik dat ook een lichtwekker met een 300 lux lamp goed werkt tegen winterdepressie. U heeft vast wel van de Philips Wake Up Light gehoord. Zo’n lamp die langzaam licht wordt ‘s morgens als je moet op staan (en in het geval van de Philips lamp ook nog vogel geluiden maakt). Iedere dag opstaan met zo’n lamp lijkt dus net zo effectief tegen winterdepressie als gewone licht therapie met wit of blauw licht.
Bij ratten hebben ze nog wat anders uitgeprobeerd: 10 minuten blauw licht om 4 uur ‘s morgens (link). Lijkt ook te werken! Ze gaan er sneller van zwemmen, wat volgens de onderzoekers duidt op een goed humeur bij de beestjes. Bij mensen is het nog niet uitgeprobeerd. Maar als het werkt is het misschien een idee voor de volgende generatie Wake Up Lights van Philips.
Hoe het werkt
Onderzoekers proberen ook te ontrafelen hoe winterdepressie ontstaat en welke genen betrokken zijn. Er wordt vanuit gegaan dat het lichtgevoelige eiwit melanopsin in onze retina belangrijk is voor ons dag nacht ritme. En wat blijkt? Een bekende mutatie in het melanopsin gen komt vaker bij winterdepressiepatienten voor dan bij gezonde mensen (link). Interessanter nog vind ik het resultaat van een groep onderzoekers uit Canada. Zij vonden dat de retina van winterdepressiepatienten in de winter anders reageert op licht stimuli dan de retina van gezonde mensen. In de zomer was dit verschil echter verdwenen. Nog opvallender: na 4 weken lichttherapie was er ook geen verschil meer te zien. Deze resultaten zijn nog erg nieuw, maar super veelbelovend! Misschien leidt dit ertoe dat we straks echt begrijpen wat er mis gaat bij winterdepressiepatienten en hoe we ze beter kunnen behandelen.
Licht voor anderen
Er zijn ook veel onderzoekers die denken dat lichttherapie nuttig is voor psychiatrische patienten die aan andere kwalen dan winterdepressie lijden. In Israel werd recent een onderzoek gedaan bij patienten die aan gewone depressie lijden. Het ging slechts on 12 patienten, omdat het idee nog nieuw was en de onderzoekers eerst bij een kleine groep mensen wilden kijken of het wat opleverde. Deze patienten moesten om drie uur opstaan (midden in de nacht!), geholpen door een lichtwekker. Daarna kregen ze twee uur groen licht en anderhalf uur fel wit licht (5.000 lux). ‘s Avonds moesten ze al om zeven uur naar bed en de volgende dag werden ze weer om drie uur gewekt door de lichtwekker. Het „zeven uur naar bed en drie uur op“ ritme ging nog twee dagen zo door. Resultaat: al na één dag knapten ze op. Na een week hadden ze gemiddeld 9 punten op de Hamilton schaal, terwijl ze met gemiddeld 28 punten begonnen. En 4 weken later ging het nog steeds behoorlijk goed met de patienten! Dit is zeker veelbelovend genoeg om te testen bij grotere groepen patienten.
Conclusie: lichttherapie werkt. En dat zonder de bijverschijnselen van antidepressiva. Nu maar hopen dat de huisartsen, arbo-artsen en psychiaters van dit land zulke artikelen ook lezen!
Dit stuk verscheen ook op de opinie pagina van de Volkskrant.
03.05.2010
13:41
Tuurlijk werk lichttherapie. Voor een uitgebreid overzicht van artikelen over lichttherapie kan je ook terecht op de website van Goodlite (http://www.goodlite.nl/lichttherapie/onderzoek-lichttherapie) of doe een search via http://www.pubmed.nl
Zelf gebruik ik lichttherapie ivm slaapproblemen (Vertraagde Slaapfase Syndroom)
26.10.2009
08:02
De nieuwe generatie lichtwekkers werkt met spaarlampen. Logisch, gezien de ontwikkelingen. Spaarlampen zenden echter, in tegenstelling tot gloeilampen, alleen uit op een paar specifieke frequenties (kleuren) en niet in het hele spectrum. Hierdoor is het licht van die lampen zo akelig. Niet alleen omdat de kleur niet overeenkomt met wat het zonlicht kan produceren, maar vanwege het ontbreken van alle andere kleuren. Nu vraag ik me af of zo’n lamp wel werkt voor winterdepressie patiënten, ook al is de lichtopbrengst misschien gelijk. En als het niet zou werken: Wat staat ons dan te wachten met de grootschalige opmars van spaarlampen?
16.10.2009
08:50
Beste Mieke, het verassende nieuws is juist dat een lichtwekker met slechts 300 lux ook werkt voor winterdepressie patienten. In een vergelijkende studie hielp een lichtwekker net zo goed als een lichttherapie lamp van 10.000 lux.
Ik had overigens een foute link gegeven. Het artikel uit 2007 is hier te vinden: http://www.chronobiology.ch/chronobiology.data/Dokumente/PDF/PDF_Chrono_Psychiatry/Terman_07.pdf
groet, Pleuni
11.10.2009
19:23
Bij winterdip is een lichtwekker een mooi hulpmiddel bij het wakker worden. Maar deze lichtwekker geeft maar 400 lux (300 lux in de nieuwste wakeup lights).
Bij echte winterdepressie is een lichtwekker niet voldoende en heb je toch nog steeds de Lichttherapielamp (zo’n 10000 lux) nodig.
06.10.2009
19:51
Beste Martijn,
dank voor je reactie. Het bijzondere aan het laatste artikel was dat het met de patienten na 4 weken nog steeds goed ging. Enkel slaapdeprivatie helpt tegen depressie, maar meestal maar voor een dag (tenminste, dat lees ik in de literatuur). Het lijkt erop dat juist de combinatie van licht en slaapdeprivatie in dit geval goed werkt.
Wel een probleem met het laatste onderzoek: er waren maar 12 patienten, geen controle groep en al helemaal geen placebo-controle.
Pleuni
05.10.2009
22:38
Interessant artikel, en inderdaad Lichttherapie kan een nuttige behandeling zijn bij Seasonal Affective Disorder (SAD) ofwel een winterdepressie. Het laatste gedeelte over een ‘gewone depressie’ vind ik echter niet overtuigend – Patiënten werden in een geheel ‘nieuw ritme’ gedwongen en het is niet uit te sluiten dat hier een gedeeltelijke slaap deprivatie de oorzaak van de klinische verbetering is geweest (aangezien slaap deprivatie ook tot een tijdelijke verbetering kan leiden bij depressieve patiënten).
Derhalve, lichttherapie is zeker effectief bij een winterdip of winterdepressie, maar is geen magisch wondermiddel!
Martijn
14.09.2009
13:10
Jaren geleden heb ik ook ‘onderzoek’ gedaan naar de effecten van lichttherapie bij depressie. Toen – ik weet niet of dat nu nog steeds zo is- was de veronderstelling dat een van de oorzaken van depressie een verstoorde werking van de biologische klok is. Oorzaak is misschien niet het goede woord: mensen met een depressie hebben vaak ook een verstoorde werking van de biologische klok. Die biologische klok zit in je hersenen en bepaalt je slaap-waakritme en wordt onder andere gestimuleerd door licht (dus hoe je ogen licht verwerken is klopt met dit verhaal) Dit geldt zowel voor een ‘gewone’ depressie als voor een seizoensdepressie (er zijn ook mensen die juist in de lente depressief worden). In het geval van winterdepressie wil die klok dus niet wennen aan het nieuwe dag-nachtritme. De lichttherapie zou dan werken als een boost (een zeitgeber) voor die biologische klok. Die klok wordt dus als het ware iedere dag weer op tijd gezet. Het is daarom vooral belangrijk dat je de lichtwekker iedere dag op hetzelfde tijdstip zet (zoals in het Israelische voorbeeld)! Tevens interessant: er zijn ook andere zeitgebers, zoals de maaltijden die je nuttigt, de momenten waarop je naar je werk gaat, etc. Dus bij depressie: zorg voor regelmaat in je leven!
13.09.2009
20:56
Bedankt voor de tip Pleuni!
Mijn broer heeft last van winterdepressies, en hij heeft een lichtbak, maar het helpt slechts met wisselend succes. Hij is wel heel gevoelig voor het feit dat de dagen korter worden. Ik ga hem dus zo’n lichtwekker cadeau doen, wellicht dat het hem meer helpt.
13.09.2009
20:25
ikzelf heb er eentje van een of ander onbekend merk en die werkt meestal prima.
13.09.2009
19:40
wel jammer dat die Wake Up Light zo’n beroerde bediening heeft. Heel deprimerend!
12.09.2009
17:10
Mooi artikel. Goed om nog eens na te lezen, wat we uit de praktijk al wisten: Lichttherapie werkt!
12.09.2009
17:09
Interessant artikel. Inderdaad, uit alles blijkt. Lichttherapie werkt!