Het is de week van de waarheid voor de Nederlandse kenniseconomie. José Manuel Barroso is herkozen als voorzitter van de Europese Commissie. Hij wil investeren in kennis ter bestrijding van de crisis. Daarnaast halen Nederlandse wetenschappers deze week 22 miljoen euro binnen uit Europese fondsen voor onderzoek. Alles loopt dus op rolletjes. En toen was daar de Miljoenennota, die stelde dat ‘innovatie en toegepast onderzoek’ een van de 20 besparingsthema’s moest worden. Bye bye kenniseconomie.
De motoren van de Nederlandse kenniseconomie – de wetenschappers – halen hun onderzoeksfinanciering steeds vaker uit Europa. Ze zijn daarin zeer succesvol, zo bleek ook eerder deze week. Nederland eindigde als zesde in de strijd om subsidies van de Europese onderzoeksraad (ERC). Het succes in deze en andere competitie-gestuurde subsidies maakt Nederland tot netto-ontvanger van onderzoeksgeld uit Europa. Het Nederlandse succes is het gevolg van het recent gevoerde onderzoeksbeleid. Nederland koos de afgelopen jaren voor gerichte investering in ICT, genomics en nanotechnologie. Meer nog dan zijn voorgangers streeft minister Plasterk binnen die gebieden naar competitieve, excellente wetenschap. Het resultaat: een selecte groep wetenschappers als boegbeeld voor Nederland.
Een handjevol topwetenschappers maakt echter nog geen kenniseconomie. Net als een voetbalclub heeft Nederland niet alleen sterspelers nodig, maar ook een degelijk team, zaakwaarnemers, en een modern stadion met perfecte grasmat. In het algemeen regelt de wetenschapper dergelijke randvoorwaarden zelf, door te netwerken, goed te scouten, en zichzelf te vermarkten. Heeft hij hier handigheid in, dan stijgt hij snel tot grote – eenzame – hoogte. Slechts enkelen slagen hierin. De rest doet ongetwijfeld wetenschap van hoge kwaliteit, maar krijgt daarvoor niet de benodigde ondersteuning en waardering. Deze groep blijft vervolgens gefrustreerd achter.
Om bij te dragen aan een sterke kenniseconomie hebben alle wetenschappers ondersteuning nodig. Uiteraard hebben ze ruimte nodig om wilde theorieën te bedenken en onmogelijke experimenten uit te voeren. Ze moeten daarbij niet gehinderd worden door onnodige regeltjes of verantwoording, maar ook niet door gebrek aan infrastructuur of coördinatie. Dergelijke randvoorwaarden zijn vereist voor een wetenschapper om zich te kunnen storten op zijn onderzoek, en daarmee kennis te ontwikkelen. Bovendien maakt dat Nederland aantrekkelijk als onderzoeksland, en wordt het vanzelf een kenniseconomie. Het korte-termijndenken van het kabinet als gevolg van de crisis zet de eerder zo bejubelde kennis weer op een zijspoor. Besparingen op ‘’, zoals het kabinet wenst, zullen de ontwikkeling van bijvoorbeeld infrastructuur verhinderen. De investeringen van de afgelopen jaren hebben dan een handvol individuele wetenschappers naar de top geholpen, maar niets bijgedragen aan de kenniseconomie. Daarvoor is een sterk funcdament nodig, dat juist in moeilijke tijden voorkomt dat de economie instort. Nu sprak Hare Majesteit voornamelijk over de economie, maar noemde ze slechts een keer de term ‘kennis’. Voor een kenniseconomie is meer nodig.
Dit stuk verscheen ook op de Opinie pagina van de Volkskrantsite
Schrijf een reactie
Mark Geels
Favoriete stukken
22.09.2009
22:07
Ik vind het leuk om te zien wat deze discussie allemaal oproept. Zoals in elke discussie is er geen gelijk en is er voor beide kanten van het verhaal, fundamenteel en ondernemend, een hoop te zeggen. Het zal uiteindelijk neer komen op een soort van kip en ei verhaal, dat ben ik wel met Richard eens. Uiteindelijk heb je beide kanten van de medaille nodig. Het voeren van de discussie en daarbij misschien ook wat minder genuanceerde standpunten innemen is denk ik ook nuttig om aan te jagen en mensen te dwingen hun standpunten en voorbeelden naar voren te brengen. Dan wordt ook snel duidelijk dat de wereld gewoon enorm complex is; dat er onderzoek nodig is om dat te verklaren, maar ook dat er vreselijk veel mogelijkheden zijn om ons: de mens en de maatschappij, praktisch verder te helpen.
Als ik de opmerking van Ester lees vraag ik me serieus af wie er nou eigenlijk onbegrijpelijker is: de overheid of de gemiddelde wetenschapper.
22.09.2009
16:25
Beste Tim, en Beste Tobias,
Wellicht heb ik iets te scherp aangezet in de discussie, mijn excuses daarvoor. Het is niet mijn bedoeling fundamenteel onderzoek te bagatelliseren. Natuurlijk is het nuttig, nodig, en ook onmisbaar, ook als de resultaten niet direct zichtbaar zijn. Maar probeer eens om dit niet vanuit een wetenschappelijke positie te bekijken.
Kennis genereert geld, en geld genereert kennis, dat is een kip-ei verhaal. Het woord kenniseconomie bestaat uit de woorden kennis, en economie. Je zou je af kunnen vragen, wat moet het doel van een kenniseconomie zijn? Meer excellente kennis? Wat mij betreft wel. Er is niets mis met een Nobelprijswinnaar. Maar het moet ook economische vooruitgang zijn. En dan bedoel ik, een multinational, opgericht door iemand die nog geen dertig jaar oud is, en die zijn studie wellicht niet eens helemaal afgemaakt heeft.
Als een jong, slim persoon die aan zijn studie begint op zoek is naar een universiteit, dan vind hij op de universiteit van Utrecht dit: http://www.uu.nl/NL/onderzoek/Pages/gerardthooftinternationaaltoponderzoekerendocent.aspx
Als hij zoekt op de site van Stanford University vindt hij dit: http://infolab.stanford.edu/~sergey/
Wat zo’n persoon het meest inspirerend vind, mag hij zelf natuurlijk beslissen. In dat opzicht moet iedereen zijn eigen hart volgen. Maar als ik naar een Amerikaanse universiteit en naar Nederlandse universiteit kijk, dan is het verschil volgens mij entrepreneurial spirit. Het zou volgens mij voor de Nederlandse kenniseconomie een heel goede zaak zijn, als de Nederlandse wetenschapper van vandaag, zichzelf meer zou zien als Uitvinder/Ondernemer, zoals Thomas Edison.
22.09.2009
13:47
Er zijn een hoop dingen in deze discussie die je in al dit soort discussies weer tegenkomt. Maar het nut van wetenschappelijk onderzoek kun je volgens mij het best verantwoorden door naar de geschiedenis te kijken.
Een grote toepassing van een elementair deeltje (namelijk het electron) is een televisie. Hier heeft de economie ook erg van geprofiteerd naar mijn idee. Niemand zal ooit aan deze toepassing gedacht hebben toen dit (subatomaire!) deeltje aan het eind van de 19e eeuw ontdekt werd.
Een andere toepassing is een MRI scanner waarbij de resonante frequenties van atoomkernen gemeten worden, ook geen toepassing die men had kunnen bedenken 100 jaar geleden. Een MRI scanner gebruikt overigens supergeleiders om de grote magneetvelden te maken die voor deze techniek nodig zijn. Dat had onze landgenoot Heike Kamerlingh-Onnes ook niet in gedachten denk toen hij het in Leiden 100 jaar geleden supergeleiding ontdekte. Ook een fenomeen waarvoor voor de toepassing kennis van de subatomaire eigenschappen cruciaal is.
En nog een laatste voorbeeld omdat dit vaak aangehaald wordt: TomTom werkt op basis van het global positioning system (GPS) wat weer werkt op basis van atoomklokken en dat is op zijn beurt weer gebaseerd op precisiemetingen van de interne (dus subatomaire) structuur van het atoom. Ook een toepassing dus waarbij subatomaire kennis vereist is.
TomTom doet niks aan fundamenteel onderzoek, maar wat zij handig hebben gedaan is marketing. Erg belangrijk voor de economie en daar moeten we zeker trots op zijn en meer van dat soort bedrijven stimuleren, maar het heeft NIKS met fundementeel onderzoek of zelfs wetenschap te maken.
Wat ik hiermee dus wil zeggen is dat de voorbeelden die ik hierboven noem INMIDDELS allemaal erg grote toepassingen hebben doordat de technologie-sector op basis van ‘oude’ wetenschappelijke kennis een product bedacht heeft. Maar deze zogenaamd ‘nieuwe technologie’ die hierboven staat is dus wel op basis van wetenschap van 100 jaar geleden (uit de tijd dat er geen algemeen kiesrecht was en de gemiddelde Nederlander over de akkers liep). Toepassingen van de LHC verwachten is dus gekkenwerk, maar het zal 100% zeker komen! Fundamenteel onderzoek moet natuurlijk verantwoord worden, dat staat buiten kijf, maar dat is wel echt iets heel anders dan dat het een toepassing moet hebben.
21.09.2009
17:58
Hier wilde ik dus graag mijn mening geven. En aandgezien ik niet zo veel van het onderwerp afwist, dacht ik me eerst even in te lezen. Na nu drie kwartier zoeken en lezen van informatie blijf ik verward achter. Terry, help! Blijkbaar zijn wetenschappers niet de enige die het moeilijk vinden iets aan normale mensen uit te leggen. Want als ik de samenvatting lees van de miljoenennota, lees ik enkel positieve berichten zoals er gaat in 2010 190 miljoen euro naar hightech topprojecten en kenniswerkers ipv 90 miljoen euro in 2009. En er staat toch ook: Om het maatschappelijk debat
daarover te entameren, de verschillende opties tegenover elkaar af te
kunnen wegen en waar mogelijk reeds ten uitvoer te brengen heeft het
kabinet de volgende ambities, deels oud, deels nieuw:
• Op orde brengen van de financiële sector
• Duurzaam energie- en klimaatbeleid
• Bestrijden werkloosheid, verhoging arbeidsparticipatie
• Revitalisering middenveld
• Groei, kennis, innovatie en ondernemerschap
• Brede heroverwegingen
• Herziening belastingstelsel
En als ik artikel 16 van hoofdstuk 8 van de begroting van de gehele miljoenennota (http://www.rijksbegroting.nl/2010/voorbereiding/begroting,kst800009b_18.html) er bij pak, en die weliswaar scan, zie ik alleen maar dat alle bedragen in 2010 die uitgegeven gaan worden aan wetenschap en onderwijs hoger zijn dan die in 2009. Ook de algemene doelstelling wordt omschreven als: “het scheppen van een internationaal concurrerende onderzoeksomgeving die onderzoekers uitdaagt tot optimale wetenschappelijke prestaties en die goed aansluit op maatschappelijke behoeften.” Pas in hoofdstuk 6 Beleidsonderzoeken van de miljoenennota (http://www.rijksbegroting.nl/2010/voorbereiding/miljoenennota,kst132844_45.html) kon ik iets vinden over de eerder genoemde brede heroverwegingen. Namelijk de volgende huiveringwekkende tekst: Innovatie en toegepast onderzoek omvat het geheel aan instrumenten en uitgaven m.b.t. innovatiebeleid en toegepast onderzoeksbeleid. Het betreft uitgaven die beogen vernieuwing en verbetering bij bedrijven en andere organisaties te bevorderen. Bij deze heroriëntatie ligt de nadruk op effectiviteit en focus, verder wordt fundamenteel onderzoek buiten beschouwing gelaten vanwege het eigenstandige karakter….
Dat valt allemaal toch wel mee?
20.09.2009
21:51
Leuke discussie. Wat essentieel is om te onderkennen denk ik is dat beide soorten onderzoek, toegepast en fundamenteel, zeer hard nodig zijn. Toegepast onderzoek wordt veel vaker binnen bedrijven gedaan en is vaak veel minder creatief omdat er naar een bepaald resultaat wordt toegewerkt, wordt dat resultaat niet snel genoeg geboekt dan wordt het onderzoek afgekapt. Dat geldt zowel voor het ontwikkelen van electronica als voor medicijnen.
Fundamenteel en risicovol onderzoek wordt veel vaker gedaan bij onderzoeksinstituten en universiteiten. Plekken waar het niet direct over winst maken gaat. De discussie of fundamenteel onderzoek nuttig is wordt al meer dan een eeuw gevoerd. Er zijn talloze voorbeelden waar fundamenteel onderzoek voor super nuttige toepassingen heeft gezorgd. Denk aan antibiotica (in 1928 door Alexander Fleming werkzaam bij St Mary’s Hospital in London gefinancierd door de overheid), de eerste stappen in de ontwikkeling van het internet (in 1980 door Tim Berners-Lee werkzaam bij CERN, dezelfde organisatie die nu voor de LHC heeft gezorgd, en gefinancierd door de overheden van de EU) of bijvoorbeeld de Evolutie theorie van Darwin (1859, de publicatie van “On the Origin of Species”).
Aan het laatste voorbeeld kan je zelfs helemaal geen prijskaartje hangen en ook geen bedrijf mee beginnen. Maar zonder die inzichten zouden we in de levenswetenschappen nergens zijn. We zouden bijvoorbeeld niet begrijpen waarom ziekteverwekkers in de landbouw of bij mensen en dieren resistent worden tegen onze medicijnen en we zouden geen benul hebben hoe we micro-organismen zouden moeten bestrijden. Het zou zelfs heel moeilijk worden om bepaalde producten als maar efficiënter te maken. Bijvoorbeeld enzymen in je wasmiddel.
Zomaar onderzoek in een hoek zetten als oninteressant en nutteloos omdat niet direct duidelijk is wat de toepassing er voor is, is kortzichtig en beperkt de mens in z’n creativiteit en ontdekkingen. Als we van te voren al wisten wat onderzoek op zou leveren dan zou het heerlijk makkelijk zijn, het zou betekenen dat we alles al wisten. Het is wel duidelijk denk ik dat dat laatste heel ver van de waarheid verwijderd is.
Ik sluit me aan bij Einstein:“If we knew what it was we were doing, it would not be called research, would it?”
20.09.2009
13:05
Beste Nadine,
Wellicht hanteer ik een informele definitie voor fundamenteel onderzoek. Bij de productie van computerchips wordt gebruik gemaakt van lithografie technieken. Vroeger, waren de circuits op een chip nog vrij groot, en was deze lithografie techniek niet zo moeilijk. Maar naarmate de circuits steeds kleiner werden ( tegenwoordig bijna op moleculair niveau) moest er onderzoek gedaan worden naar nieuwe materialen en technieken om de lithografie op die schaal te kunnen doen. Ik beschouw dat als fundamenteel onderzoek, maar ik geef toe dat het niet zo fundamenteel is als zoeken naar een Higgs deeltje. Als je zegt dat ik geïnteresseerd ben in ‘demand pull’ geef ik je gelijk. Dat wordt namelijk bepaald door de markt. Als mensen digitale apparaten willen hebben die kleiner en krachtiger zijn, wordt er vanzelf meer onderzoek in die richting gedaan. Technology push, als ik het goed begrijp, heeft wetenschappelijke waarde, maar het wordt pas deel van de kennis economie, als er een toepassing voor gevonden wordt. Ik heb eigenlijk nog nooit van een toepassing van quarks of nog kleinere sub atomaire deeltjes gehoord. Dat soort onderzoek kan wellicht een wereldbeeld veranderen, in die zin heeft het filosofische waarde, maar voor de kenniseconomie is die waarde vooralsnog heel gering. Fundamenteel onderzoek heeft voor de wetenschap wellicht hogere waarde dan het bedenken van wetenschappelijke toepassingen, maar mijn stelling is dat voor een kenniseconomie, wetenschappelijke toepassingen belangrijker zijn dan dat fundamentele onderzoek.
Larry Page en Sergey Brin zijn twee briljante mensen. Maar ongetwijfeld komen er van onze universiteiten ook dit soort slimme mensen vandaan. Het verschil is echter, dat volgens mij in Amerika veel meer een ‘entreprenurial spirit’ meegegeven wordt dan hier in Nederland. Als die twee in Nederland opgegroeid waren, hadden ze nu waarschijnlijk voor een groot ICT bedrijf gewerkt. Maar ze hadden een droom, en stichten Google, een zoekmachine die iedereen nu gebruikt. Dat noem ik een bijdrage aan de kenniseconomie. En er is geen reden waarom dat niet twee Nederlanders hadden kunnen zijn. Het probleem van de kenniseconomie is niet overheidssubsidies volgens mij. Op universiteiten is het meer een mentaliteitsprobleem, waar mensen niet voldoende aangespoord worden, om voor zichzelf te beginnen. Een bedrijf als TomTom toont echter aan dat het, ook in Nederland, wel degelijk kan.
20.09.2009
03:22
Beste Richard, ik denk dat je er misschien een andere definitie van fundamentele wetenschap op na houdt dan ik want als ASML mensen in dienst heeft die als doel hebben om computer chips te ontwikkelen, dan doen die wat mij betreft per definitie geen fundamenteel onderzoek. Fundamenteel wetenschappelijk betekent juist fundamentele wetenschappelijke vraagstukken onderzoeken; mijns inziens noodzakelijk voor wetenschappelijke vooruitgang. Want hoewel we nu misschien nog niet begrijpen wat een Higgs deeltje ons kan opleveren, kan dat snel veranderen als we er meer van begrijpen. Er gewoon maar geen onderzoek naar doen betekent dat we er nooit achter komen wat we missen. “Technology push” heet dat, maar jij lijkt vooral geinteresseerd in “demand pull”.
19.09.2009
23:40
Beste Floor,
Hm, volgens mij legde ik het wellicht niet helemaal goed uit. Ik geef de TomTom als wetenschappelijk creatief voorbeeld, en de Laser en de Large Hadron Collider als voorbeelden van fundamenteel onderzoek. Van die laatste twee, vind ik de laser een nuttige toepassing, maar het nut van de Large Hadron Collider zie ik niet. Aan de ontdekking van een Higgs deeltje heeft de burger volgens mij helemaal niets. Maar dat kan ook aan mij liggen natuurlijk :-). Voor mij zou een kenniseconomie primair op wetenschappelijke toepassingen gebaseerd moeten zijn, en niet zozeer op fundamenteel onderzoek. Een Nederlands bedrijf als ASML, dat machines produceert voor de fabricage van computer chips, heeft ongetwijfeld fundamenteel onderzoekers nodig. Maar het lijkt mij dat ze daar zelf wetenschappers voor in dienst hebben, en niet dat ze het via de overheid doen.
19.09.2009
23:37
Beste Richard en Floor,
Ik ben het met Floor eens dat juist de overheid fundamenteel onderzoek zou moeten financieren omdat het moeilijk is om daar (in Nederland zeg ik er nog maar eens bij) geld voor te krijgen via andere kanalen. Maar dat ontslaat die fundamentele wetenschappers natuurlijk niet van de plicht het nut (misschien alleen het mogelijke nut op de lange termijn, maar toch) uit te kunnen leggen aan een ieder die het weten wil.
Over de vraag of onderzoeksprojecten die geen directe toepassing hebben financiering verdienen kun je natuurlijk wel van mening verschillen. Ikzelf ben van mening dat dat soort onderzoek aan de basis staat van alle meer toegepaste onderzoeksrichtingen en dus zeker gefinancierd moeten worden. Zonder fundamentele ontwikkelingsbiologische kennis bijvoorbeeld was de medische wetenschap nu nergens geweest.
Ik ben benieuwd naar jullie mening hierover.
19.09.2009
22:35
Beste Richard, Ik persoonlijk ben werkzaam in een tamelijk fundamenteel georienteerd onderzoeksproject. Ondanks dat mijn werk er niet op is gericht een product te ontwikkelen blijkt het erg goed mogelijk om leken in korte tijd te overtuigen van het nut van mijn onderzoek. Dat is denk ik ook waar de schoen wringt: onderzoekers moeten de belastingbetaler duidelijk maken waarom belastinggeld ook juist naar die projecten moet. Onderzoek doen kost ontzetten veel tijd en er in heel veel creativiteit voor nodig: je moet vragen beantwoorden waar niemand het antwoord nog op weet. Dat is anders dan tomtom, die hebben een nieuwe toepassing bedacht voor iets wat al bestond: het global positioning system. Bijzonder creatief en nuttig, maar de vergelijking met de hadron collider gaat in mijn ogen scheef: het zijn appels en peren, allebei lekker en gezond, maar heel verschillend.
De overheid is juist nodig om ook fundamenteel onderzoek te financieren, een bedrijf heeft (vaak) geen tijd om te wachten op de resultaten van vernieuwend onderzoek. De overheid wel, mits dat wordt uitgelegd.
19.09.2009
21:36
Beste Nadine,
Zelf ben ik werkzaam in de ICT, waar de ontwikkelingen erg snel gaan, en burgers merken dat, simpelweg door de nieuwe toepassingen die ze via het internet kunnen gebruiken. Maar hoe vaak hoort de Nederlandse burger van een werkelijk nieuw Nederlands product? Volgens mij is de TomTom zo’n creatief voorbeeld. Daar was denk ik niet zoveel fundamenteel onderzoek voor nodig, maar wel een hoop creativiteit. En volgens mij is de economie meer gebaat met dit soort wetenschappelijke creativiteit, dan met fundamenteel onderzoek. Volgens mij was de Laser een product waarbij wel fundamenteel onderzoek aan te pas kwam. Men realiseerde snel dat daar heel veel toepassingen voor waren. Maar als je een apparaat als de Large Hadron Collider neemt, dan vind ik dat de burger het recht heeft om de vraag te stellen: wat krijg ik voor mijn belastingcenten terug?
19.09.2009
19:08
@ Terry:
Je schrijft dat ALLE wetenschappers ondersteuning nodig hebben. Daar ben ik het volstrekt mee oneens. Er is natuurlijk wel enige vorm van selectie en verantwoording nodig. Het kan niet zo zijn dat wetenschappers, alleen omdat het wetenschappers zijn maar wat mogen aanklooien met het belastinggeld van Nederland. Misschien kan je nog eens uitleggen wat je nu precies bedoelde met die zinsnede…
@ Richard:
De vergelijking met Einstein gaat natuurlijk niet helemaal op. De theorieen die Einsteins briljante brein ontsproten waren zoals gezegd theorieen en voor veel onderzoek zijn experimenten nodig en die zijn vreselijk duur.
Het overtuigen van een (private) financier is wel een interessante suggestie. In Amerika komt dat veel vaker voor dan in Nederland. Dat kom vooral doordat welgestelde mensen relatief weinig geld kwijt zijn aan belastingen en zich op speciaal voor dat doel georganiseerde etentjes en praatjes vaak laten overtuigen tot het geven van geld aan wetenschappelijke doelen. Bijkomend voordeel daarvan is dat wetenschappers zichzelf en hun werk aan die relatieve leken moeten kunnen presenteren. In Nederland en andere ‘brede schouders, zware lasten landen’ zie ik dat echter zo snel nog niet van de grond komen.
Ik ben wel benieuwd waarom je denkt dat het bij veel wetenschappers aan creativiteit ontbreekt. Slechte ervaringen?
19.09.2009
15:33
Blijkbaar heerst er bij wetenschappers de gedachte, dat een kenniseconomie zonder overheidsgeld niet mogelijk is. Ik betwijfel dat. Als je kijkt naar mensen als Steve Jobs, en Bill Gates, die hebben in Amerika zeer grote bijdragen geleverd, terwijl ze daar geen cent overheidssubsidie voor gebruikt hebben. Wellicht zou je kunnen denken, dat voor fundamenteel onderzoek nu eenmaal veel geld nodig is, maar voor zover ik weet had Albert Einstein voor zijn belangrijkste theorieën alleen pen en papier, en een creatieve geest nodig. En juist aan dat laatste ontbreekt het bij veel wetenschappers volgens mij. De kenniseconomie is altijd deel van de gehele economie, dus als je een financier kan overtuigen van de waarde van je onderzoek, dan komt dat geld er vanzelf wel. Bye bye kenniseconomie? Ik denk het niet. Het is eerder: bye bye slecht presterende wetenschappers, terwijl het werkelijke talent overeind blijft.