Mensen bestraffen niet de slechte intenties, maar de uitkomst van iemands daad. Dat is de bizarre bevinding van een studie die gisteren in PLOS One is verschenen. Ik noem het bizar, omdat dit artikel indruist tegen mijn gedragswetenschappelijke intuïtie, introspectie, en ook nog tegen m’n gevoel voor rechtvaardigheid.

Het artikel begint met een moordscene. Dat zie je niet vaak in wetenschappelijke tijdschriften. Twee broers, licht ontvlambare, slechte schutters, worden geschoffeerd en besluiten actie te ondernemen. Jon, de ene, is razend en richt op het hart van het slachtoffer, maar mist. Matt wil zijn belager alleen flink laten schrikken, maar schiet per ongeluk raak. Wie krijgt er levenslang? Precies, Matt.

Is dit een aberratie van ons rechtssysteem, of handelen we ook zo in het dagelijks leven? Om dat te onderzoeken vervingen de onderzoekers de bibberhand van de schutters door een dobbelsteen, en het leven van het slachtoffer door geld. De daders kregen 10 dollar, die ze over zichzelf en het slachtoffer moesten verdelen. Ze konden niet direct de verdeling bepalen. In plaats daarvan moesten ze kiezen tussen drie dobbelstenen. Een dobbelsteen was ‘gierig’ (4 van de 6 worpen leidde tot het zelf houden van de 10 dollar, 1 tot half-half, en 1 tot weggeven), een ‘eerlijk’ (4 van de 6 leidde tot half-half), en een aardig (4 van de 6 leidde tot weggeven). De intentie van de dader bleek dus duidelijk uit zijn keus voor een bepaalde dobbelsteen.

Voordat de daders hun keuze hadden gemaakt, werd aan de slachtoffers gevraagd hoe ze zouden reageren op alle mogelijke uitkomsten. Ze kregen de mogelijkheid om de daders te straffen door geld van hen te vernietigen, of hen te belonen door hun geld te geven. Deze reactie werd maar een op de tien keer echt uitgevoerd, om te voorkomen dat de daders strategisch zouden mikken op een beloning. Tot mijn stomme verbazing hechtten de slachtoffers meer waarde aan de uiteindelijke geldverdeling dan aan de dobbelsteenkeuze van de dader. Zo werden aardige daders gestraft voor iets waar ze niets aan konden doen, en bleven slechte intenties ongestraft.

Wat zouden jullie doen in de onderstaande gevallen; straffen, belonen, of niets? Hier, een poll. Ik heb de opties genummerd, zodat antwoord geven makkelijker is. Het mag anoniem, en overpeinzingen worden ook op prijs gesteld; morgen vertel ik wat de meeste daders deden in de studie.

Gekozen dobbelsteen             gierig           eerlijk          aardig

Uitkomst

Dader 10 euro, ik niets              1                 2                  3

Beiden 5 euro                           4                 5                  6

Dader 0 euro, ik 10                   7                 8                  9