‘Nanotechnologie professor’ en creationist Cees Dekker gelooft dat God een man is die het leven gecreëerd heeft. Dat zei hij tijdens de afgelopen editie van Spinoza te Paard, een debatavond over geloof en wetenschap. Hij vindt daarnaast dat het nog te vroeg is om na te denken over ethische bezwaren binnen zijn vakgebied, de synthetische biologie. Deze tak van onderzoek richt zich op het namaken en herbouwen van genetisch materiaal uit losse DNA-moleculen. Het staat namelijk nog volledig in de kinderschoenen, zo zegt Dekker, en dus heeft het geen zin om over gevaren te praten. Hij vindt dat we alleen maar kunnen discussiëren over dingen die al bestaan, zoals over genetische modificatie. Hij vergeet daarbij dat juist het gebrek aan debat voorafgaand aan de introductie van genetische gemodificeerde gewassen zorgde voor onrust en wantrouwen bij het publiek.
Wetenschap is terug
Het debat over genetische modificatie bood een uitgelezen mogelijkheid om de waarde van wetenschap te laten zien aan het grote publiek, maar het liep uit op een drama. Doordat wetenschappers mogelijke risico’s van genetische modificatie probeerden te verhullen, brachten ze een hetze tegen alles wat naar biotechnologie neigde teweeg, en werden ze zelf verketterd. De wetenschap lijkt daar nu juist een beetje van bekomen te zijn, met name door goed uitgedachte voorlichtings- en educatieprogramma’s met enthousiaste jonge wetenschappers. Het is nu zaak om vast te houden aan die proactieve benadering, en niet weer in zwijgen te vervallen .
Eenzijdig
Dat gebeurde vorig jaar helaas wel, toen Dekker te gast was bij Buitenhof voor een aflevering over synthetische biologie. Gespreksleider Clairy Polak had moeite om de discussie tussen hem en zijn collega-biologen op een begrijpelijk niveau te houden, maar wist de heren stil te krijgen met de vraag: “Wat is leven?”. Er werd wat gemompeld over ‘moeilijkste vraag uit de biologie’, ‘voortplanten’ en ‘erfelijke eigenschappen’, maar tot een echt antwoord kwam men niet. Zichtbaar tevreden met haar kleine overwinning zette Polak de geleerden verder onder druk. “Gaan we na individuele cellen, ook nieuwe organen en uiteindelijk nieuwe mensen creëren?,” wilde ze weten. Dekker wuifde de vraag weg met “We zijn nog lang niet zover (…)” en “We kunnen nog niet eens een bacterie creëren (…)”, en ging snel weer over op de grote mogelijkheden die de synthetische biologie biedt. Een houding als die van Dekker – met alleen aandacht voor de mogelijkheden – maakt wetenschappers onmogelijke gesprekspartners in een maatschappelijk debat.
Debat is essentieel
De maatschappij verandert, en dat is grotendeels het gevolg van grote technologische ontwikkelingen. Ook in de biologie gaat het hard. Zo zijn er bedrijven die op bestelling genen maken en leveren. Het is inmiddels gelukt om een functioneel bacteriegenoom na te maken. En er bestaat een organisatie, BioBrick, die biologische basisonderdelen levert waarmee wetenschappers uiteindelijk nieuwe organismen kunnen bouwen.
Publieksonderzoek van de Royal Academy of Engineering in Engeland laat zien dat maar weinig mensen van de bovengenoemde ontwikkelingen afweten waardoor ze voornamelijk afwijzend reageren op de mogelijkheid van het maken van ‘nieuwe organismen’. Maar zodra bovengenoemde ontwikkelingen worden geassocieerd met het bouwen van micro-organismen ten behoeve van energieproductie, medicijnontwikkeling of het tegengaan van milieuvervuiling verdwijnt het negativisme. De belangrijkste conclusie uit het rapport is dat “Deelnemers aan het onderzoek verwachten dat de media negatief reageert, en ze adviseren wetenschappers te werken aan het verhogen van maatschappelijk besef.” Dekker wil het liefst de aloude oplossing – pas aankaarten als technologie op het punt staat om door te breken – in stand houden. De maatschappij wordt dan pas met de consequenties geconfronteerd als de technologie al op de markt is verschenen, zodat debat over de voor- en nadelen eigenlijk al achterhaald is. Zoals we eerder hebben gezien zal dat altijd averechts werken, dat zou ook Cees Dekker zich moeten realiseren.
Dit stuk verscheen ook op de Opinie pagina van de Volkskrantsite
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek en Barbara Vreede
Favoriete stukken
17.07.2009
11:08
Beste Terry,
Wat je schrijft in je reactie klinkt erg goed. De vraag is echter of het waargemaakt kan worden door wetenschappers. In het rapport dat je citeert in je column, wordt aanbevolen, dat wetenschappers het maatschappelijke besef moeten verhogen met betrekking tot synthetische biologie. Hierbij lijkt er bij voorbaat al van uitgegaan te worden, dat deze vorm van wetenschap hoe dan ook wel door moet gaan, dus dat is geen reëel debat. De conclusie staat namelijk al vast. Zoals ik al zei, zitten er aan iedere nieuwe wetenschap positieve en negatieve ethische aspecten. Wordt het een reëel debat, dan zou een wetenschapper dus ook moeten kunnen zeggen: Er is een bepaalde vorm van gevaar, of nadeel, aan deze wetenschap, die zo groot is, dat wij deze weg helemaal niet moeten bewandelen. Als voorbeeld: stel dat synthetische biologie de mogelijkheid gaat bieden, om een virus te ontwikkelen waarmee de gehele mensheid uitgeroeid zou kunnen worden… zou dat voldoende reden zijn? Waar ligt voor jou als wetenschapper de grens?
16.07.2009
10:15
Excuus voor de verlate reactie; ik zat even vast in de wetenschap.
Wat ik met dit stuk wil laten zien, is dat juist ethiek over technologie die al bestaat, leidt tot schijndebatten. Ethiek wordt dan namelijk wel aan de orde gesteld, en wetenschappers doen hard hun best zich te mengen in het ethische debat, maar uiteindelijk verandert er niet zoveel aan wetgeving, ontwikkeling of omgang rondom technologie. Ik pleit daarom voor een ethisch debat vóóraf. Ik geef toe, dat geeft een wat theoretisch/hypothetisch debat; aan de andere kant heb je dan wel de ruimte om alle mogelijke scenario’s uit te denken. Wat ik tevens wilde laten zien, is dat er een nieuwe generatie ‘pure’ wetenschappers opstaat, die zich meer openlijk bezighoudt met economische en maatschappelijke gevolgen van hun onderzoek. Dat ‘pure’ wetenschappers wel degelijk gezond geweten hebben, staat buiten kijf; dat ze dat ook laten zien, is nieuw.
14.07.2009
21:15
Beste Harald,
Ik vind het veelzeggend, dat je een gewetenloze wetenschapper als een pure wetenschapper beschouwt. Het zou wel interessant zijn, om te weten hoe de dames en heren columnisten van deze site daarover denken. Voor mij heeft een echte wetenschapper wel degelijk een gezond geweten.
Het beoordelingsvermogen van het grote publiek is wellicht beter dan je denkt, en heus niet negatief ten opzichte van alle vormen van wetenschap. Je hoeft niet zelf piano te kunnen spelen, om te beslissen of iemand anders een mooi stukje muziek kan maken. Zo zijn de tv, computer, blue-ray spelers, en mobiele telefoons met open armen ontvangen. Maar bij biotechnologie is men veel voorzichtiger, omdat men aanvoelt dat de gevaren hier veel groter zijn. Zo blijkt bijvoorbeeld ook dat koolstofvezels die in nano technologie gebruikt worden kankerverwekkend kunnen zijn. Waar Cees Dekker echter zegt het debat aan te gaan als er feiten op tafel liggen, wil Terry liever een volledig theoretisch debat vooraf. Zelf heb ik liever een debat met harde feiten.
Het is ook wel typisch, dat aangezien je tussen beide keuzes geen verschil in de uitkomst ziet, je beslissing laat afhangen van een financieel criterium.
Ethiek zelf is juist beschermend en leven gevend voor het grote publiek. Zo is er bijvoorbeeld in het Christendom de ethische regel, dat mensen monogaam moeten zijn, met alleen seks binnen het huwelijk. Mensen die zich hier vrijwillig aan houden, zijn al tweeduizend jaar lang gevrijwaard tegen alle mogelijke seksuele ziekten, van koortslip tot aids. Maar dat is een ander debat.
14.07.2009
12:19
My 2 cents,
@Richard:
Ik ben het wel met Terry en Cees Dekker eens, en wel om de volgende reden. Ethiek is een fenomeen dat wij mensen alleen kennen. In de verdere natuur is het niet aanwezig (net als veel eigenschappen die wij onszelf toekennen overigens, wellicht is dat juist wat ons een eigen soort maakt…)
Pure (‘gewetenloze’) wetenschappers houden zich aan de ‘evolutionaire wetten’ die ons gevormd hebben en waar ethiek geen deel van uitmaken. Wetenschappers die zeggen vanwege ethische motieven zaken niet (of juist wél) te willen onderzoeken volgen de ‘menselijke normen’. En daaruit ontstaan conflicten, met name waar het onderwerpen betreft die dicht bij onze menselijke soort liggen, zoals het ‘spelen voor God’ door organismen te modificeren of zelfs in elkaar te zetten.
De publieke opinie houdt zich ook aan deze ‘menselijke normen’, alleen interpreteren ze die meer als volgt: iets onbekends wordt snel uitgelegd als iets negatiefs (slecht voor de soort?) en een van onze evolutionaire grondregels is dat we dat negatieve afkeuren. Zonder dat we precies weten wàt we afkeuren.
Publicisten en journalisten spelen maar al te graag in op deze ethiek van de massa, door ongenuanceerd de negatieve kanten uitgebreid aan bod te laten komen (gedreven door diezelfde drang om afkeur te bewerkstelligen). Een objectieve discussie over het nut van bepaald onderzoek is daarom volgens mij niet mogelijk. Daarvoor worden ook motieven als macht, politiek en natuurlijk geld als drijfveren aangedragen, die bij de ‘pure’ wetenschappers waarschijnlijk een veel minder belangrijke rol spelen.
Het moment van die discussie (vooraf of achteraf) heeft volgens mij alleen financiële gevolgen: vooraf heb je het onderzoek nog niet gedaan, wat geld kan ‘besparen’.
That’s All Folks,
Harald
12.07.2009
13:55
Het stukje van Terry (die wellicht pretendeert wetenschapper te zijn) irriteert mij. Waar Cees Dekker zegt liever over ethische bezwaren te spreken als er daadwerkelijk iets is, vind Terry dat dit vooraf dient te gebeuren. Deze stelling lijkt vooral ingegeven te zijn, omdat het huichelachtige gedrag van wetenschappers met betrekking tot genetische modificatie een negatieve houding ten opzichte van biotechnologie teweeg bracht. Er spelen bij dit soort situaties echter grote financiële belangen, en dan is een wetenschapper ook niet te beroerd om te liegen. De wetenschapper pretendeert namelijk ‘objectief en neutraal’ te zijn, waarmee hij meent in ieder ethisch debat een troefkaart te hebben. Voorts is het eenvoudig om aan te tonen dat iedere nieuwe ontwikkeling positieve en negatieve ethische gevolgen heeft, en onder het mom van ‘de vooruitgang hou je niet tegen’ komt die ontwikkeling er dan toch wel.
Zo dacht men in de bankwereld ook dat ethiek niet belangrijk was, ‘want als wij het niet doen doet een andere bank het wel’. Wat dat betreft is het opvallend dat geen enkele Canadese bank in de problemen gekomen is, omdat zij daar aan strikte ethische regels gebonden waren.
Wat biotechnologie betreft is het heel eenvoudig om niet van een mens in de embryonale fase te spreken (waarbij men erkent dat de mens een zich voortdurend ontwikkelend proces is) maar eerder als ´een embryo´ (een wetenschappelijk object). Op die manier omzeil je alle ethische bezwaren, en kan er naar hartenlust geëxperimenteerd worden. Dat Terry met dit stukje blijkbaar meent ethisch verantwoord bezig te zijn is ronduit belachelijk.
09.07.2009
07:28
Cees Dekker zegt dat ie zowel christen als Intelligent Designer, hetgeen z’n oorsprong vindt in het creationisme, is. Dit is – voor de goede orde – niet louter toevallig. En, of hij aanvaard de evolutietheorie, of: toont (controleerbaar aan) hoe wel zit …
Als ‘geloven’ de man op de been houdt, kan hij ook wel alles gaan geloven.
Zo presteert hij het zelfs om in een niet bestaande god te geloven!!
Hoe moet een normaal mens (nog) vertrouwen (blijven) hebben in zo’n totaal ontspoorde (wetenschappelijke??) man, Pierke? Of, in de wetenschap zelve?
I.p.v. in een wetenschappelijk debat, eindigen we in het ach en wee van (ik zei het eerder) een niet bestaande god.
08.07.2009
14:12
Voor de goede orde: Cees Dekker is wel christen, maar geen creationist. Hij aanvaardt de evolutietheorie, maar niet dat de evolutie op louter toeval berust.