De meeste mensen nemen vaker dan ze zich realiseren ongefundeerde beslissingen. Of het nu gaat om de smaak jam die je aanschaft in de supermarkt of de persoon waarop je stemt. Het onderbewustzijn, ‘je gevoel’, neemt maar wat graag de verantwoordelijkheid en voor je het weet sta je met abrikozenjam bij de kassa en heb je het vakje roodgekleurd van iemand waarvan je de meeste standpunten niet eens blijkt te kennen.

Ratio of gevoel
Een rationele beslissing gebaseerd op duidelijke voors en tegens wordt meestal hoger aangeslagen dan een beslissing gebaseerd op gevoel. Maar zonder ons onderbewustzijn is het zo goed als onmogelijk om het simpelste besluit te nemen. Mensen die door hersenschade ongevoelig zijn voor de signalen van ‘hun gevoel’ zijn pathologisch besluiteloos. Vragen als ‘neem ik hagelslag of jam op brood’, en ‘draag ik vandaag grijze of zwarte sokken’ worden onoverkoombare obstakels.

De baas
Het onderbewustzijn maakt beslissingen nemen gemakkelijk en zorgt ervoor dat je je meestal niet realiseert hoe je tot een besluit bent gekomen. Het onderbewustzijn van het brein is zo overheersend dat op een MRI scan al kan worden gezien welke keuze een testpersoon een fractie van een seconde later bewust zal maken. Afgelopen jaar lieten onderzoekers uit Italië zelfs zien dat ‘zwevende kiezers’ voordat ze bewust tot een keuze waren gekomen, de beslissing dagen ervoor al door hun onderbewustzijn was genomen.

Angst
Beslissingen gestuurd door het onderbewustzijn zijn geen garantie voor succes. Het onderbewustzijn is bijvoorbeeld zeer gevoelig voor negatieve impulsen en kan daardoor verkeerde keuzes stimuleren. Zo stapten na de aanslagen van 11 september 2001 in de VS veel meer mensen dan gebruikelijk in de auto uit angst voor terreuraanslagen. Het gevolg was zo’n 1600 extra verkeersdoden die waarschijnlijk niet zouden zijn gevallen wanneer ze bij zichzelf de irrationele angst voor een terreuraanslag hadden onderkend en alsnog voor het veel veiligere vliegen hadden gekozen.

Nutteloze experts
Dat het onderbewustzijn op zichzelf een slechte raadgever kan zijn bewijst het onderzoek van Philip Tetlock uit de VS. Tetlock verzamelde in 20 jaar tijd meer dan 82.000 politieke en economische voorspellingen gemaakt door experts op diezelfde gebieden. Daarnaast vroeg hij de experts ook hoe ze tot die voorspelling waren gekomen. Uiteindelijk bleken de zogenaamde experts totaal nutteloos en nog slechter te scoren dan wanneer ze willekeurig een voorspelling zouden hebben gedaan. Een kleine groep experts deed het echter wel beter. Het klinkt misschien raar maar deze groep gaf aan dat ze regelmatig bezig waren met het gedachteproces van hun onderbewustzijn. Ze diagnosticeerden als het ware de besluitvorming van het onderbewustzijn en probeerden te evalueren in hoeverre de uiteindelijke beslissing gebaseerd was op weloverwogen informatie of juist vooral op emotie. Het onderzoek van Tetlock laat zien dat het volgen van je onderbewustzijn ook in een complexe situatie heel goed kan werken zolang je sceptisch blijft en je eigen onderbewustzijn en besluitvorming maar goed in de gaten houdt.

Advies
Dat je je niet altijd bewust bent van het nemen van een beslissing is gunstig want anders lag je nu nog in bed je af te vragen of je er met je linker- of rechterbeen uit zou stappen. Vertrouw dus op je onderbewustzijn, maar hou jezelf niet voor de gek, wees sceptisch bij het maken van belangrijke beslissingen.

Dit stuk verscheen ook op de Opinie pagina van de Volkskrantsite