Wat hebben Ripuarisch, Fries, Nedersaksisch, West-Vlaams, Romani en Jiddisch met elkaar te maken? Het zijn talen, zeg je? Dat klopt als een bus. Mijn complimenten! Vond je Ripuarisch niet lastig, ik wel, maar dat spreken ze in Rijnland (o.a. Limburg). Dat het talen zijn is echter niet het volledige antwoord: het zijn namelijk bedreigde talen die volgens de derde editie van de Atlas van bedreigde talen van UNESCO in het Nederlands taalgebied worden gesproken.
Het zijn vier echte streektalen (drie in Nederland en een in Vlaanderen) en twee verspreide talen. Het Fries wordt door ongeveer 350.000 mensen gesproken, de andere talen komen nog boven de miljoen sprekers, maar lopen het risico te verdwijnen. Jiddisch en Romani zijn er het slechtst aan toe; die worden niet meer als eerste taal aangeleerd.
Internationaal zijn de getallen nog veel schokkender. Volgens UNESCO loopt de helft van de 6700 talen die gesproken worden op aarde het risico om uit te sterven voor het einde van de eeuw. De zwaarst bedreigde talen worden alleen nog maar door grootouders gesproken en zelfs dan infrequent. Dat zijn talen met soms nog maar enkele sprekers. Sinds 1950 zijn van 219 talen de laatste sprekers overleden. Het meest recent verdween het Eyak, een taal in Alaska, uitgestorven op 21 januari 2008. Toen overleed Marie Smith Jones.
Ik vraag me alleen af als ik over dit onderwerp nadenk: is het erg? Is het belangrijk om alle talen die bedreigd worden te behouden? Ja. Om het NRC te citeren: “Talendiversiteit is voor de cultuur wat biodiversiteit is voor de natuur. En die variatie lijdt onder het genadeloze proces dat mondialisering heet.”. Mooi gezegd en ik snap dat. Met het verdwijnen van talen verdwijnen geschiedenis, verhalen, gebruiken, etc. Ik snap het allemaal, dat is waardevol, maar net als bij biodiversiteit denk ik ook wel eens: nou en. Laten we alsjeblieft niet krampachtig vasthouden aan die diversiteit, aan wat niet houdbaar is. De aarde is geen museum. Verandering is soms onvermijdelijk en wenselijk. Talen leven en ze komen en gaan. Mijn angst is dat we uit nostalgie talen, landschappen, diersoorten, gebouwen, etc. belangrijker maken dan ze zijn en hiermee onszelf en ontwikkeling langzaamaan pat zetten. Iets wat verdwijnt kan ook plaats maken voor iets moois of belangrijks.
Euthanasie voor uitstervende talen dan maar? Nee, dat ook weer niet. Ik weet gewoon eigenlijk niet wat ik precies vind. Geen krachtige uitsmijter dus vandaag, of hij moet van iemand anders komen. Sa ist en net oars, want as ‘t oars wie, wie t net sa.
Schrijf een reactie
Terry Vrijenhoek en Barbara Vreede
Favoriete stukken
25.03.2009
18:37
@Yuri: Jouw jeuk van natuurbeheerders die oude landschappen willen herstellen wil ik toch even ter dicussie stellen: Juist in die (al dan niet nog bestaande) oude landschappen van Nederland zit een groot deel van de biodiversiteit van Nederland. De biodiversiteit in Nederland is nou eenmaal in de loop der jaren met name bepaald door menselijke activiteiten, zowel negatief als positief. Juist de extensieve landbewerking die eeuwenlang in Nederland heeft plaatsgevonden creëerde kansen voor bv blauwgraslanden en grutto. Door de intensivering van het landgebruik (bv. door herverkaveling, gebruik van kunstmest en toename van de bevolking) zijn veel van die landschappen en de bijbehorende biodiversiteit vernietigd. Grofweg vergelijkbaar dus met het kappen van het regenwoud. Herstel van oude landschappen en het beheer daarvan kan je tuinieren noemen, maar het is in Nederland wel dé manier om de biodiversiteit te behouden….
20.03.2009
12:50
Tuurlijk kun je dat vergelijken. Of iets erg is, is niet absoluut te bepalen. Dat is een kwestie van opinie. En ik denk dat iemand ook heel goed kan beargumenteren dat verlies van allerlei culturen ook ons de das om gaat doen (misschien wel geestelijk). Bovendien zijn er wel degelijk positieve punten te bedenken aan het verdwijnen van soorten; er komt meer plek voor één andere soort. Uit het oogpunt van de brandnetel is eutrofiering een geschenk uit de hemel. En daarnaast kan het verdwijnen (en verschijnen) van biodiversiteit ook een natuurlijk proces zijn. Dat is dan niet erg?
Uiteraard ben ik heel erg tegen het kappen van het regenwoud en andere vernietiging van de biodiversiteit, maar ik kan ook heel veel jeuk krijgen van natuurbeheerders die in Nederland oude landschappen weer willen herstellen als een soort tuinier. Bij behoud van talen, gebouwen, natuur zit altijd een dosis nostalgie en die kan wel eens verlammen.
20.03.2009
10:04
Yuri, ik vind dat je het verdwijnen van talen absoluut niet kunt vergelijken met het verdwijnen van biodiversiteit. De NRC gebruikt deze vergelijking alleen mbt tot de invloed van mondialisering op beide processen.
Het verwoesten en vervuilen van onze eigen leefomgeving (en daarmee het verliezen van biodiversiteit) gaat ons uiteindelijk namelijk de das om doen. Bovendien zijn er positieve kanten aan uniformiteit van taal en zie ik geen enkel positief punt aan verlies en uniformiteit van natuur.
19.03.2009
18:23
het uitsterven van oude talen is misschien jammer voor de diversiteit, maar onvermijdelijk, omdat de wereld nu eenmaal “kleiner” wordt. Dat is niet alleen met talen zo, maar met talloze ander dingen. We hebben nu euro’s, pizza’s, hamburgers en capucino’s ten koste van lokale munten en lekkernijen. En zo is dat ook met biodiversiteit. We kunnen ijsberen wel leuk vinden, maar blijkbaar vinden we het leuker om op vakantie de zon op te zoeken, of juist de sneeuw.
Probleem is wel dat we met het terugdringen van de biodiversiteit uiteindelijk onze eigen leefomgeving vernielen, waardoor er voor onze soort ook geen ruimte meer zal blijken te zijn.